Xirurgik kasalliklar

Surunkali mediastenit 
o’tkir mediastenitning oqibati bo’lishi mumkin. 
Unga sil, antipolipoz, zaxm sabab bo’lishi ehtimoli bor. Idiopatik sklerozlovchi 
mediastenit ham farq qilinadi. 
Kasallikning klinik manzarasi.
 
Surunkali mediastenit uzoq vaqt mobaynida 
belgisiz kechishi mumkin. Keyinroq esa, ko’krak qafasida og’riq, tana haroratini 
subfebril ko’rsatkichlargacha ko’tarilishi, yo’tal, nafas olishda qiynalish va 
uning qisishi, lanjlik, holsizlik, yutish jarayonida qiynalishlar, ko’krakda siqilish 
sezgisining paydo bo’lishi kuzatiladi. Bu simptomlar odatda sil (o’pka yoki 
limfatik tugunlar sili), zaxm kabi spetsifik kasalliklaridagi bo’ladigan klinik 
belgilar bilan o’tadi. Sklerozlovchi mediastenitda, kasallikning rivojlanishi 
jarayonida asta-sekin yuqori kovak venaning ezilishi bilan bog’liq 
simptomlarning paydo bo’lishi (yuz kerikishi, qo’lda shish, tsianoz paydo 
bo’lishi), ko’krak teri osti venalarining g’oyat darajada kengayishi sodir bo’ladi. 
Diagnozni tasdiqlash uchun qizilo’ngach va yuqori kovak venasiga kontrast 
modda yuborib rentgenologik tekshirishdan foydalaniladi. 
Davolash:
 
spetsifik antibakterial preparatlar tayinlashdan iborat. Idiopatik 
sklerozlaydigan mediastenitda nurlash, kortikosteroidlar qo’llash maqsadga 
muvofiq bo’ladi. Hayotiy muhim a’zolar ezilganda, xirurgik usullarni tanlashga 
to’g’ri keladi. 

---

72 
 
Ko’ks oralig’i o’smalari va kistalari 
Ko’ks oralig’i o’smalarining talaygina gistologik turlari mavjud. Kelib 
chiqishiga ko’ra ular: 
- nevrogen (ganglionevromalar, neyroblastomalar, simpatikoblastomalar, 
oreoxomotsitomalar, nevrinomalar va nevrogen sarkomalar);
- mezenximadan kelib chiqqan (fibromalar, fibrosarkomalar, lipomalar, 
liposarkomalar, limfangiomalar, gemangiomalar, angiosarkomalar va 
b.);
- limfatik tugunlar retikulyar to’qimasidan paydo bo’lgan (limfosarkomalar, 
retikulosarkomalar, limfogranulematoz); 
- embriogenez buzilishi oqibatida paydo bo’ladigan ayrisimon yoki 
qalqonsimon bezlardan kelib chiqadigan (dermoid kistalar va 
teratomalar, seminomalar, xarinoepitelioma, ko’krak qafasi ichidagi 
buqoq) o’smalari bo’ladi.
Ko’ks oralig’i kistalari haqiqiy tselamik kistalar va perikard 
divertikullariga, bronxogen va enterogen parazitar kistalarga bo’linadi. Bular 
embriogenez jarayonining buzilishlari oqibatida kelib chiqadi. 
Ko’ks oralig’i o’smalari va kistalarini soxta o’smalar, anevrizmalardan 
(aorta, o’pka arteriyasi, toq vena anevrizmasi), diafragma churrasi, qizilo’ngach 
o’smalaridan tafovut qilish kerak bo’ladi. 
Klinik manzarasi. Ko’ks oralig’ining o’smalari va kistalari ilk bosqichlarda 
belgisiz kechadi va ko’pincha profilaktika maqsadida o’tkazilgan rentgenologik 
tekshiruvlarda aniqlanadi. Keyinchalik o’sib ketganda va atrofdagi a’zolarni 
ezib qo’yganida, ko’krak qafasida og’riq, nafas olishning qiyinlashuvi kabi 
belgilar paydo bo’ladi. Ko’ks oralig’ining o’smalari rivojlanishi jarayonida 
kasallikka simpatik nerv aloqador bo’lganida Gorner simptomi aniqlanadi, 
qaytuvchi nerv qo’shilganda esa tovushning bo’g’ilishi kabi belgilar kuzatiladi. 
Yurakning ezilishi oqibatida, ko’krak qafasining o’ng yarmida og’riq paydo 
bo’ladi, yurak ritmining buzilishlari kuzatiladi. Nevrogen o’smalar orqa 

---

73 
miyaning ezilishi belgilari – sezuvchanlik buzilishining turli xil turlari, parez, 
falajlar, kichik chanoqda joylashgan a’zolar faoliyatining buzilishlari bilan 
namoyon bo’lishi mumkin.
Yuqori kovak venasining qattiq ezilishi – “yuqori kovak vena” 
simptomokompleksining (belgilar majmuasi) rivojlanishiga olib keladi. Bunda 
yuz, bo’yin, qo’llar, gavdaning yuqori yarmida shish va tsianoz paydo bo’ladi. 
Shu bilan birga o’smaga aloqador simptomlar paydo bo’lishi ham ehtimol. 
Ko’ks oralig’i o’smalarining ko’pchiligi xavfsiz o’smalardan hisoblanib, odatda 
o’smalar o’lchamining kattalashishi oqibatida a’zolarning ezilishi yuzaga 
kelganda, xirurgik yo’l bilan olib tashlanadi. Ko’ks oralig’i o’smalarining 
ko’pchiligi, vaqt o’tishi bilan xavfli o’smalar turiga aylanishi mumkin. Demak, 
ko’ks oralig’i o’smalari diagnostika qilinganda, bemorning ahvoli imkon bersa, 
profilaktik nuqtai nazardan uni jarrohlik amaliyoti usullarini qo’llab olib 
tashlash, ayni maqsadga muvofiq bo’ladi. 
Ko’ks oralig’i o’smalari va kistalarining ayrim turlari diagnostikasi, 
kasallikning klinik manzarasi va davolash. Nevrogen o’smalar – ko’ks 
oralig’ining ko’proq uchraydigan xavfsiz o’smalaridan hisoblanadi. Ular odatda, 
orqa ko’ks oralig’i sohasida joylashadi (15-rasm).
15-rasm. Ko’ks oralig’i o’smalari (KTdan kesma). 

---

74 
Nevrogen o’smalar simpatik nerv gangliylari va o’zaklari, adashgan va 
qovurg’alararo nervlar, orqa miya pardalaridan kelib chiqadi. Gistologik 
tuzilishi jihatidan bular neyrofibroma, neyromioma, ganglionevroma, 
paraganglioma, feoxromotsitomalardir. Orqa miya ildizlaridan chiqadigan 
o’smalar qisman orqa miya kanali ichiga, qisman esa ko’ks oralig’iga “qum 
soat” kabi shaklda bo’lib o’sadi. Shu munosabat bilan bemorlar orqadagi 
og’riqqa shikoyat qiladilar, ularda orqa miyaning bosilish belgilari, parezlar va 
falajliklar rivojlanadi. 
Rentgenologik alomatlar: tuxumsimon yoki yumaloq shakldagi intensiv 
gomogen soyaning aniq chegaralari bor, ko’ks oralig’ining orqa yuqori 
bo’limlarida joylashadi, sun’iy pnevmotoraks qo’yilgandan keyin yaxshiroq 
aniqlanadi. Davolash – xirurgik yo’l bilan o’sma olib tashlanadi.