bu erda:
I
nom
– uzoq muddatli
rejim uchun nominal tok;
n
– soatiga ulab-uzishlar
miqdori (soni)%;
PV -
ulanish davomiyligi, %.
Kontaktorlarning kontakt tizimi aslida bir qutblidir. Lekin asinxron
dvigatellarni ulab-uzish chastotasi yuqori (1200 tagacha) bo‘lganda revers qilish
uchun ikki qutbga ega bo‘lgan KTPV-600 kontaktorlari qo‘llaniladi.
8.2-rasm.
Ushbu kontaktorlarda xarakatlanuvchan kontaktlar
apparat korpusidan
izolyasiya qilingan bo‘lib, xavfsiz ish sharoitini ta’minlaydi. Dvigatelni yuritish,
to‘xtatish va revers qilish uchun shunday kontaktorlardan uchtasi talab qilinadi.
YOy o‘chirish tizimi. O‘zgarmas tok kontaktorlarida ko‘p xollarda yoy
o‘chirishning magnitli puflash tizimi keng qo‘llaniladi. Kontaktning
xarakatlanmaydigan qismi qatirilgan o‘qqa alo’ida g‘altak o‘rnatiladi,
yoy xosil
bo‘lganda ushbu g‘altakda magnitlovchi kuch xosil bo‘lib, mazkur kuch ta’sirida
magnit oqimi xosil bo‘ladi va ushbu oqim qisman yoy orqali oqib o‘tadi. Magnit
maydon bilan yoy toki o‘rtasidagi ta’sirlashuv natijasida elektrodinamik kuch xosil
bo‘lib, u yoyni katta tezlikda siljishiga olib keladi.
YOy uzunligi birligiga ta’sir etuvchi elektrodinamik kuch miqdori:
H
B
F
o
o
Magnit maydoni xosil qilish usuliga ko‘ra yoy o‘chirishning quyidagi
tizimlari mavjud:
yoy o‘chirish g‘altagi ketma-ket (seriesli) ulangan tizim;
yoy o‘chirish
g‘altagi parallelp (shuntli) ulangan tizim;
doimiy magnitli tizim.
Birinchi xolatda
g‘altakdan elektr manbasidan uzatilayotgan zanjir toki oqib
o‘tadi. Bunda:
F
1
= K
1
.
I
2
yoki
F
1
=
I
2
Ushbu tizimning afzalliklari quyidagilardan iborat:
-
mazkur tizim tok kuchi 100A dan yuqori bo‘lganda samarali ishlaydi;
-
tizimning ishlashi tok yo‘nalishiga bog‘liq emas (tok o‘z yo‘nalishini
o‘zgartirganda magnit maydon o‘z ishorasini o‘zgartiradi, yoyga ta’sir qilayotgan
kuch esa ishorasini o‘zgartirmaydi);
-
yoy o‘chirish g‘altagidan zanjirning nominal toki oqib o‘tishi munosabati
bilan g‘altak kesim yuzasi katta bo‘lgan o‘tkazgichdan
yasaladi, shu munosabat
bilan g‘altak mexanik ji’atdan bikir bo‘lib, ish davomidagi favqulotda turtunishlar
uning uchun ‘avfli emas. G‘altakda tushayotgan kuchlanish bir volptning yuzdan
bir ulushlarini tashkil qiladi, shu munosabat bilan g‘altak
izolyasiyasiga katta
talablar qo‘yilmaydi.
MAZKUR TIZIM QUYIDAGI KAMCHILIKLARGA EGA:
-
kichik toklarda (5-7A) xosil bo‘lgan yoylarning qiyin o‘chirilishi;
-
qo‘shimcha g‘altak uchun mis sarfi;
-
yoy o‘chirish g‘altagining qizishi xisobiga kontaktlarning qo‘shimcha
qizishi.
YOy o‘chirish g‘altagi parallelp (shuntli) ulangan tizimda
g‘altak alo’ida
mustaqil manbaga ulanadi. Magnit maydon kuchlanganligi o‘zgarmas (N=const)
bo‘lib, uzish paytidagi tok kuchiga bog‘liq emas.
F
2
=K
2
I
Tok kuchi 0 dan
I
nom
gacha bo‘lganda,
F
2
>
F
1
va shu munosabat bilan
tokning kichik qiymatlarida xosil bo‘lgan yoyning yonish davri keskin kamayadi
(
I
>
I
nom
bo‘lganda
F
2
<
F
1
). Kichik tok zanjirlarida shuntli tizimdan foydalanish
samarali, chunki yoy yonish davri bir ‘il bo‘lgan
taqdirda bu xolda kichik
miqdordagi magnitlovchi kuch talab qilinmoqda, bu esa o‘z o‘rniga iqtisodiy
ji’atdan foydalidir. Lekin bunga qaramay shuntli tizim qator kamchiliklardan xoli
emas:
-
yoyga ta’sir qilayotgan elektrodinamik kuch tokning yo‘nalishiga bog‘liq;
-
yoy o‘chirish g‘altagi manba kuchlanishiga ulanishi, g‘altak izolyasiyasining
shu kuchlanishga mos ravishda tanlangan bo‘lishini talab etadi, shuningdek g‘altak
ingichka o‘tkazgichdan yasalganligi esa uning bikirligi kamligini bildirib, ‘ar
qanday favqulotda turtinish g‘altak izolyasiyasini va ‘atto o‘zini ishdan chiqarib
qo‘yishi mumkin;
-
qisqa tutashish rejimida yoyni o‘chirish effektiv emasdir, chunki bu rejimda
manba kuchlanishi keskin kamayib ketadi.
YOy o‘chirishning doimiy magnitli tizimi
yuqorida
yoritilgan shuntli
tizimdan deyarli farq qilmaydi. Bu xolda magnit maydoni doimiy magnit
tomonidan xosil qilinadi. Ushbu tizim quyidagi afzalliklarga ega:
-
magnit maydon xosil qilish uchun qo‘shimcha energiya sarfi yo‘q;
-
kontaktorni yaratishda mis sarfining kamayishi;
-
kontaktlarning qo‘shimcha qizishining yo‘qligi;
-
tokning ‘ar qanday qiymatida ‘am shuntli tizimga nisbatan yoyni ishonchli
o‘chirish imkoniyati.
Kontaktorlarning elektromagnit tizimi
. O‘zgarmas tok kontaktorlarida
klapan tipidagi elektromagnitlardan keng foydalaniladi.
Kontaktorlarning
elektromagnitlari
tebranishga, turli turtinishlarga
bardoshli bo‘lib mexanik
ji’atdan emirilishga qarshiligi katta bo‘lishi talab qilinadi. Kontaktorning eng katta
kuchlanishi 110% U
nom
dan oshmasligi kerak.
Avtomatik boshqarish tizimining ishlashi nuqtai nazaridan kontaktorning o‘z
ulanish vaqti uning asosiy xarakteristikalaridan biri bo‘lib, ushbu vaqt magnit
oqimining boshlang‘ich F qiymatidan qo‘zg‘alish
oqimi F
tr
qiymatigacha ortish
vaqti bilan yakorpning xarakatdagi vaqti (t
dv
) yig‘indimiga teng (bunda t
tr
>t
dv
).
Tok kuchi 100A bo‘lgan kontaktorlar uchun o‘z ulanish vaqti 0,14sek.ni, tok
kuchi 600A bo‘lgan kontaktorlar uchun esa ushbu vaqt 0,37 sek.ni tashkil qiladi.
Kontaktorning
o‘z uzilish vaqti
esa kontaktorni manbadan uzish vaqtidan
boshlab, to kontaktlar to‘la uzilishigacha ketgan vaqtni tashkil etadi. Ushbu vaqt,
tok kuchi 100A bo‘lgan kontaktorlar uchun 0,07 sek.ni va tok kuchi 600A bo‘lgan
kontaktorlar uchun 0,23 sek.ni tashkil etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
