Qarshi muhandislik iqtisodiyot institui neft va gaz fakulteti «texnologik mashinalar va jihozlar» kafedrasi

 КO‘P КOMPONENTLI ARALASHMALARNI 
REКTIFIКATSIYALASH 
Sanoatda ko‘pincha binar aralashmalarni emas, balki ko‘p komponentli 
aralashmalarni 
ajratishga 
to‘g‘ri 
keladi. 
Bunday 
aralash-malarni 
rektifikatsiyalash ancha murakkab va kam o‘rganilgan jarayon hisoblanadi. Agar 
binar aralashmalar ikkita erkinlik darajasiga ega bo‘lsa, ko‘p komponentli 
aralashmalarning erkinlik darajasi komponentlarning soniga teng bo‘ladi. Shu 
sababli ko‘p komponentli aralashmalarni rektifikatsiyalash jarayonini tahlil 
qilish va hisoblash ancha murakkabdir. 
Кo‘p komponentli aralashmalarni ajratish jarayoni uchun zarur bo‘lgan 
uskunalarni o‘zaro bog‘lash ham ancha murakkablashadi. Bunday 
aralashmalarni bitta kolonnada ajratish mumkin emas. Umumiy holda 
kolonnalarning soni komponentlarning sonidan bitta kam bo‘ladi, demak, 
komponentlar soni n ta bo‘lgan aralashmani ajratish uchun n-1 ta kolonna kerak 
bo‘ladi. Кomponentlarning soni ko‘payishi bilan oddiy kolonnalarni bir-biriga 
bog‘lashning turli variantlari yuzaga chiqadi: kolonnalarni ketma-ket bog‘lash; 
kolonnalarni 
ketma-ket 
va parallel bog‘lash; bir yoki bir necha 
komponentlarning resirkulatsiyasi mavjud bo‘lgan holatda kolonnalarni 
bog‘lash; oddiy kolonnalarni bitta agregatga biriktirish (murakkab kolonnalar). 
Misol tariqasida uch (A, B va C) komponentli aralashmani birin-ketin 
bog‘langan ikkita kolonnali rektifikatsion qurilmada ajratishni ko‘rib chiqamiz. 
Ajartish jarayoni ikki xil variant bo‘yicha olib boriladi; a) A va B komponentlar C 
komponentga nisbatan uchuvchan; b) A komponent B va C komponentlarga 
nisbatan uchuvchan (10-rasm). Birinchi variant bo‘yicha birinchi kolonnadan 
yomon uchuvchan komponent C qoldiq sifatida ajratib olinadi. Qolgan ikkita 
komponent A va B kondensatsiya-lanishdan so‘ng ikkinchi kolonnaga yuboriladi, u 

---

47 
yerdan A komponent distillyat sifatida ajratib olinadi, chunki A komponent B 
komponentga nisbatan biroz uchuvchan. B komponent esa qoldiq bo‘ladi. A+B 
komponentlarini ikkinchi kolonnaga bug‘ holida berish iqtisodiy jihatdan tejamli 
hisoblanadi; bunda birinchi kolonnaga tegishli bo‘lgan deflegma-torda faqat flegma 
uchun yetarli bo‘lgan bug‘ kondensatsiyalanadi. 
Ikkinchi variantga ko‘ra birinchi kolonnadan eng uchuvchan A komponent 
distillyat sifatida ajratib olinadi, qolgan ikkita B+C komponentlarning 
aralashmasi ikkinchi kolonnaga nasos yordamida beriladi. 
10-rasm.
Uch komponentli aralashmani ajratadigan rektifikatsion qurilmaning sxemasi: 
a–A va B komponentlar C komponentga nisbatan ko‘proq uchuvchan; b–A komponent B va C 
komponentlarga nisbatan ko‘proq uchuvchan; 1,2–kolonnalar. 
Ikkinchi kolonnadan nisbatan uchuvchan bo‘lgan B komponent distillyat 
sifatida olinadi. C komponent esa qoldiq sifatida ajratiladi.