Til tarixi, yozuv tarixi, fonetika, fonologiya O’qituvchi: Abdirasulova. Sh. Sh

FONETIKA
Bu bo’limda nutq tovushlari o’rganiladi. Fonetika grekcha so’zdan olingan bo’lib “tovush” degan ma’noni anglatadi. Nutq tovushlarini
hosil qilishda ishtirok etadigan a’zolar nutq a’zosi deyiladi. Ular quyidagilar: o’pka, tovush paychalari, nafas yo’li, til, lab, og’iz
bo’shlig’i, tanglay, burun bo’shlig’i va tishlar. Shulardan eng faollari: lablar, til, tovush paychalari.
Harf va tovushning bir-biridan 5ta farqi:
1.
Tovush fonetikada, harf grafikada o’rganiladi.
2.
Tovushlarni talaffuz qilamiz, eshitamiz harfni esa yozamiz, ko’ramiz, o’qiymiz
3.
Tovushlarni harflarga nisbatan ko’proq ishlatamiz.
4.
Tovushlarning yozuvdagi belgisi harflar hisoblanadi.
5.
Tovushlar nutq birligi, harflar esa yozuv birligidir.
Unlilar
Hozirda o’zbek alifbosida 6 ta unli bor: a, o, i, e, u , o’
Unli tovushlar faqat un ya’ni ovozdan iborat.
Tilning gorizantal harakatiga ko’ra
Tilning vertikal harakatiga ko’ra
Lablarning ishtirkoga ko’ra
Old qator Orqa qator
yuqori
O’rta
Quyi
tor
keng
unlilar Lablangan
Lablanmagan
unlilar
unlilar
tor
Eslatma : I kurs litsey darsligida unli tovushlar 2 xil tasniflangan.
1.
Labning ishtirokiga ko’ra. Bunga ko’ra o’z ichida yana 2ga bo’linadi: a) lablanmagan unlilar: a,i,e b) lablangan unlilar
u,o’ . Bu jihatdan o unlisi oraliqda qolgan.
i, e, a u, o’, o i, u, e, o’ a,o u.o’,o i, e, a

---

2.
Og’izning ochilish darajasi belgisiga ko’ra. Bu xususiyatiga ko’ra ular 3ga bo’linadi.
Tor unlilar: i , u
O’rta tor yoki o’rta keng unlilar: e, o’
Keng unlilar( quyi ko’tarilish yoki quyi tor) a,o
Undoshlar
O’zbek tilida undosh tovush 23ta
.
Undoshlar asoasan 3 tomonlama tasnif qilinadi
1.