Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги якубов Кутфидин Аслиевич, Мирзаев Абдиалим Боймуродович,Бўриев

Расм.2.10.Еростисувзаҳирасинисунъийтўйинтиришда очиқ 
филтрационусулида қўлланиладиганиншоотлар 
а
) тубида махсус қопловчи қатлам булмаган иншоот; б) иншоот тубини қумли қатлам билан 
таъминлаш; в) иншоот тубинишағал қатлами билан таъминлаш; 1- сув ташлаш қувури; 2-
ҳавза нишабликларини мустаҳкамлаш; 3-аэрация каскади; 4-қумли қоплама; 5-шағалли 
қоплама;6-сув тарқатиш қувури; 7-тарқатгич; 8-сув сачратгич. 
Очиқ инфилтрацион иншоотларҳисоботи қуйидагиларни ўзичигаолади: 

иншоотнингўлчамлари 
(бўйи, 
эни, 
чуқурлиги)
важиҳозларинитанлаш; 

иншоотдан фойдаланиш тартибини белгилаш.; 

иншоотнинг ишлаш қуввати ва уни самарадорлигини қайта 
тиклаш усулини аниқлаш. 
Ер ости сувлари заҳирасини тўлдириш тизимида очиқ инфилтрацион 
иншоотлардан энг кўп тарқалган тури – бу махсус ҳовузлардир. Бундай 
ҳовузлар одатда тўғри тўртбурчак шаклида, кундаланг ва бўйлама қирқимда 
трапеция кўринишида лойиҳалаштирилади. Одатда ўранинг узунлиги (туби 
бўйича) 200...400 м, кенглиги 15...30 м, чуқурлиги 1,5...4,0 м гача бўлади. Ушбу 
ўлчамлар ҳисоботлар ёрдамида аниқланади.
Агар жойнинг табиий тафсилотига кўра юқорида жойлащган қатлам 
ўтказувчанлиги паст бўлса, ҳовузнинг пастки қисми, яъни туби ўтказувчанлик 
қобилияти яхши бўлган қатламгача қазилади. Ҳовуздаги сув сиртидан 
ҳовузнинг юқори четигача бўлган масофа 0,5 м дан кам бўлмаслиги керак. 
Бу иншоотларни лойиҳалаштиришда уларнинг тубидаги грунтларнинг 
фильтрация коэффиценти муҳим аҳамиятга эга. Агар инфилтрацион ҳавзанинг 
туби табиий ҳолда қумлардан иборат бўлса қўшимча қатлам ётқизилмайди. 
Агар жой табиий шароити бўйича ҳавза туби тошлоқ ва йирик тошлардан 

---

75 
ташкил топган бўлса улардаги фильтрация талаб даражасида бўлмайди ва 
бундай ҳолларда ҳавза тубига қалинлиги 0,5...0,8 м бўлган қум ва шағал 
ётқизилади. Қум доналарининг йириклиги 0,5...2,0 мм, шағал доналарининг 
йириклиги 3,0...8,0 мм бўлиши керак. Ушбу тоғ жинслари иншоот тубидаги 
инфилтрация жараёнининг бир текис ва талаб даражасида амалга 
оширилишини таъминлайди.
Сувни ҳавзага тарқатиш, бир текис тақсимлаш ва совутиш учун 
қуйидаги жиҳозлардан фойдаланилади: 

сув ташлаш қувури сув сарфи ва ҳовуз ўлчамларига мос ҳолда битта 
ёки иккита бўлиши мумкин; 

ҳовузнинг бир ёки иккала бўйлама нишабликларида жойлашадиган 
аэрация суфалари; 

ҳовузнинг юзаси бўйича сувни тенг тақсимлаш ва сачратиш 
қурилмалари. 
Инфилтрация ҳовузларидан фойдаланиш икки тартибда амалга оширилади: 
1.Ҳавзага доимий сув ташлаб туриш тартиби, яъни 
Q
0
=const
, (2.4) 
Ушбу тартибга кўра ҳавза тубининг фильтрация қобилиятини ҳисобга 
олган ҳолда унга ташланадиган сув сарфи доимий, яъни ўзгармас бўлади. 
Ҳавзадаги сув сатҳининг ошиб бориши унинг тубидаги фильтрация 
жараёнининг ўзгаришидан далолат беради. Сув сатҳини белгиланган Hmax га 
етиши ҳовузнинг ишчи даври тугаганлигини кўрсатади ва бу ҳолда ҳовуз 
тубини регенерация қилиш ишлари бажарилади. 
2.Ҳавзадаги сув сатҳини доимий сақлаб туриш тартиби яъни
H
0
=const,
(2.5) 

---

76 
Бу ҳолда ҳавзага катта миқдордаги сув ташланади ва сув сатҳи бирданига Нmax 
га етказилади, ҳамда бутун ишчи даврда сув сатҳи доимий сақланади. Ҳавза 
тубининг фильтрация қобилияти пасайишига мос ҳолда унга ташланадиган
сув сарфи ҳам камайтирилиб борилади. Ҳавза тубининг филтирловчи қатлами 
майда қумлар хамда қумлоқ жинслардан ташкил топган ва ҳавзасини ишга 
тушириш совуқ ҳароратли мавсумларга тўғри келган ҳолларда бундай 
тартибни қўллаш мақсадга мувофиқдир. 
Очиқ инфилтрацион ҳавзанинг ишчи даври