Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги якубов Кутфидин Аслиевич, Мирзаев Абдиалим Боймуродович,Бўриев

Расм.2.3. Металл тўр
Сув қабул қилиш тугуни, ўзандан сув қабул қилиш иншоотларининг энг асосий 
маъсулияти қисмларидан бири ҳисобланади. Сув қабул қилиш тугуни нафақат 
сувни манбадан қабул қилишга, балки сувни қирғоқда жойлашган сув қабул 
қилиш иншоотларининг бўлимлари етказиб бериш учун хизмат қилади. Сувни 
қабул қилиш тугунларининг кўп турлари мавжуд бўлиб, уларни танлаш асосан 
сув манбасининг кўрсатгичларига боғлиқ. Масалан, яъни сув манбасидаги оқим 
тезлиги, лойқалиги, муз парчаларининг мавжудлигига, мавсумий сатҳ 
баландлигининг ўзгаришига ҳамда сув манбасининг қишлоқ хўжалигининг 
бошқа соҳаларида фойдаланиши ва бошқа шунга ўхшаш кўрсатгичларга 
боғлиқ.
Сув қабул қилиш тугунларини учта: доимий кўмилган, мавсумий кўмиладиган 
ва хавза сувида кўмилмайдиган асосий гуруҳларга ажратиш мумкин. Сув 
остида жойлашган сув қабул қилиш тугунини ишлатишда бироз қийинчиликлар 
туғилади. Бу асосан уларга кўрсатиладиган хизматларнинг бажарилишидаги 
қийинчиликлардир. Шунга қарамай бу турдаги сув қабул қилиш тугунлари 
амалиётда кўп қўлланилади, чунки уларнинг ишлаш ишончлилиги юқори, 

---

67 
қурилишига кам маблағ сарфланилади. Бундан ташқари кўмилган сув қабул 
қилиш тугунига музлаш хавфи деярли йўқ.
 
Қабул қилиш тугуни дарё ўзанида жойлашган сув олиш иншоотининг 
шакли 2.4-расмда келтирилган. Дарё ўзанида ўрнатилган сув қабул қилиш 
тугуни1, панжара 2 ва ўзиоқар қувурлар 3 орқали сув қирғоқда жойлашган сув 
қабул қилиш иншооти 4 га бориб қуйилади. У ердан сув тўрлар 7 да тозаланиб 
сўриш бўлими 6 га ўтади. Бу бўлимдан насосларнинг 9 сўриш қувури 8 
ёрдамида олиниб кейинги иншоотларга жўнатилади. Ўзиоқар қувурлар вақти-
вақти билан чўкмалардан тозалаш мақсадида катта тезликли оқим ёрдамида 
тозаланиб турилади.
Сув қабул қилиш тугунлари, маҳаллий шароитларга боғлиқ ҳолда турли хил 
материаллардан ва турли хил қурилмалар шаклида тайёрланилади. Тугунда 
сувни қабул қилиш учун қолдириладиган тешиклар, сув манбаси шароитларини 
ҳисобга олган ҳолда панжаралар ёки сим тўрлари билан жиҳозланилади. 
Тугундан 1 (2.4-расм) қирғоқда жойлашган сув қабул қилиш бўлимигача 3 
сувниузатувчи ўзиоқар қувурларда оқими сув манбасидаги сув сатҳининг шу 
қувурларнинг 2 сув қабул қилиш бўлимига кириш жойидаги ўқига нисбатан 
баландлиги ҳисобига амалга ошади Сувнинг қувурларда бу асосда оқишини 
кўпинча ўзиоқар сув оқими деб юритилади.