Harbiy-texnik instituti konstitutsiyaviy huquq

o’rmon deganda
– o’rmon fondi yerlaridagi 
o’zaro ta’sir ko’rsatuvchi va atrof-muhitga ta’sir ko’rsatadigan, ekologik 
va ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatga ega daraxtlar, butalar va boshqa tabiiy 
obyektlar (yer, yerosti boyliklari, suv, o’simlik va hayvonot dunyosi, 
atmosfera havosi) majmui tushuniladi. 
O’zbekiston Respublikasining “Hayvonot dunyosini muhofaza qilish 
va undan foydalanish to’g’risida”gi qonuni (yangi tahriri) 4-moddasida 
hayvonot dunyosiga nisbatan mulkchilik o’rnatilgan, ya’ni hayvonot 
dunyosi umummilliy boylik bo’lib, undan oqilona foydalanish lozim va u 
davlat tomonidan muhofaza qilinadi. Bunda tabiiy erkinlik holatida 
yashayotgan, shuningdek, tabiiy yashash muhitiga chiqarib yuborilgan 
yovvoyi hayvonlar davlat mulki hamda yarim erkin sharoitda, sun’iy 
yaratilgan yashash muhitida yoki tutqunlikda saqlanayotgan va (yoki) 

---

334 
yetishtirilgan yovvoyi hayvonlar yuridik yoki jismoniy shaxsning mulki 
bo’lishi mumkin. 
Hayvonot dunyosi obyektlarini yovvoyi hayvonlar, yovvoyi 
hayvonlarning yashash faoliyati mahsulotlari va zoologiya kolleksiyalari 
tashkil etib, yuridik va jismoniy shaxslar hayvonot dunyosi obyektlaridan 
foydalanuvchilar bo’lishi mumkin.
O’zbekiston Respblikasining “Atmosfera havosini muhofaza qilish 
to’g’risida”gi qonunning 1-moddasiga ko’ra, atmosfera havosi tabiiy 
resurslarning tarkibiy qismi bo’lib, u umummilliy boylik hisoblanadi va 
davlat tomonidan muhofaza qilinadi. 
O’zbekiston Respublikasining “Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar 
to’g’risida”gi qonunining 6-moddasida “Muhofaza etiladigan tabiiy 
hududlarga bo’lgan mulk huquqi”, ya’ni Muhofaza etiladigan tabiiy 
hududlar davlat mulkidir va uning muhofazasida ekanligi belgilangan. Yer 
uchastkalari va boshqa tabiiy obyektlar xususiy buyurtma qo’riqxonalar 
hamda tabiiy pitomniklar tashkil etish uchun yuridik va jismoniy 
shaxslarga foydalanishga berilishi mumkin.
 
O’zbekiston Respublikasining “Davlat tasarrufidan chiqarish va 
xususiylashtirish to’g’risida”gi qonunining 4-moddasiga muvofiq, 
O’zbekiston Respublikasi ommaviy mulki obyektlari to’liq ravishda yoki 
qisman davlat tasarrufidan chiqariladi va xususiylashtiriladi. Ammo 
O’zbekiston Respublikasi hududi doirasida yer (qonun hujjatlarida nazarda 
tutilgan hollardan tashqari), yerosti boyliklari, ichki suvlar, havo havzasi, 
o’simlik va hayvonot dunyosi davlat mulki obyektlari davlat tasarrufidan 
chiqarilmaydi va xususiylashtirilmaydi.
O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 182-moddasida 
“Mulk huquqining vujudga kelish asoslari”belgilangan bo’lib, unga ko’ra 
tabiiy resurslarga nisbatan mulk huquqi mehnat faoliyati; mol-mulkdan 
foydalanish sohasidagi tadbirkorlik va boshqa xo’jalik faoliyati, shu 
jumladan, mol-mulkni yaratish, ko’paytirish, bitimlar asosida qo’lga 
kiritish; davlat mol-mulkini xususiylashtirish; meros qilib olish; egalik 
qilish huquqini vujudga keltiruvchi muddat; qonun hujjatlariga zid 
bo’lmagan boshqa asoslarda vujudga keladi. 
Jumladan, hayvonot dunyosi obyektlaridan belgilangan tartibda 
ruxsatnoma olib, foydalanish turlaridan qat’iy nazar tabiiy muhitdan 
ajratib olingandan so’ng foydalanuvchi ushbu obyektga nisbatan mulk 
huquqiga ega bo’ladi. Ammo tabiiy resurslarga nisbatan mulk huquqining 
vujudga kelishi har bir tabiiy obyektning o’ziga xos xususiyatlaridan kelib 

---

335 
chiqadi. Masalan, havo bo’shlig’iga nisbatan mulk huquqi har doim 
davlatga tegishli.
Tabiiy resurslarga nisbatan mulk huquqi unga egalik qilish, 
foydalanish hamda tasarruf etish jarayonlarida namoyon bo’ladi. 
Tabiat obyektlari inson faoliyati natijasida yaratilmasligi, ularning 
cheklangan miqdorda mavjudligini tabiiy resurslarning bebaholigi yoki 
bahosini mavjud emasligini anglatadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida tabiiy 
resurslardan foydalanishning iqtisodiy asoslariga e’tibor kuchayadi. Tabiiy 
resurslarning haqiqiy bahosini aniqlash murakkab, ammo bu uni iqtisodiy 
baholanishi va undan foydalanganlik uchun haq to’lash lozimligini inkor 
etmaydi. 
Muxtasar qilib aytganda, tabiiy resurslarga nisbatan mulk huquqi 
davlat mulk huquqi ustuvorligi e’tirof etilishi, belgilangan tartibda qo’lga 
kiritilgandan so’ng xususiy mulkka aylanishi, davlat tasarruf etish 
huquqini davlat organlari faoliyati orqali amalga oshirishi, tabiiy resursdan 
maqsadli foydalanish talabi belgilanganligi, hozirgi va kelajak avlod 
manfaatlarini ta’minlagan holda amalga oshirilishi kabi xususiyatlari bilan 
tavsiflanadi.