O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o. T. Hasanova, V. V. Zаyniddinоv hayot faoliyati xavfsizligi

Hid bilish analizatori
. 
Burun bo’shlig’ining yuqori qismi shilliq 
pardasida joylashgan maxsus hid bilish hujayralari yordamida har xil 
hidlarni sezamiz. Bu hujayralarning o’simtalari hidlash nervini hosil 
qiladi. Hidli modda zarralari hid bilish hujayralariga ta’sir etadi va 

---

67 
ularni qo’zg’atadi. Bu qo’zg’alish hidlash nervi orqali miya 
po’stlog’ining chakkaoldi qismidagi hidlash markaziga boradi va hid 
bilish sezgisi xosil bo’ladi. 
9-rаsm.
 
Hid bilish analizatori: 1-yuqori lab; 2-burun; 3-hid hissi
hujayralari; 4-ichki burun bo'shlig'i; 5- xushbo'y asab; 6- qattiq 
tanglay; 7- hid hissi piyozchasi 
Hid bilish sezgisi o’tkir va nozik sezgidir. Hidli modda zarralari 
havoda oz miqdorda bo’lsa ham odam hidni sezadi. 
Ba’zi hidli moddalar, masalan, efir, xloroform va nashatir spirti 
faqat hid bilish retseptorlarini ta’sirlamay, balki refleks yo’li bilan 
nafas olish jarayonini ham o’zgartiradi. 
Yuqorida aytilgan moddalar ta’sirida aksirish va nafas olish 
to’htashi kabi himoya reflekslari hosil bo’ladi.
Odamda hid bilishning mutlaq bo’sag’asi bir litr havodagi 
milligramm moddaning miqdori bilan o’lchanadi. Ammo differensial 
bo’sag’a yuqori bo’lib, o’rtacha 38 % tashkil qiladi. Hidlar odamga 
texnologik jarayonlarning borishidagi buzilishlardan va xavflardan 
xabar berishi mumkin. Ta’m va hid orqali sezishlar nafaqat 
narsalarning xususiyatlarini, balki organizmning o’z holatini aks 
ettiradi. 
Maxsus bilimlar va amaliy faoliyat ta’siri ostida ta’m va hid bilish 
analizatorlarining sezuvchanligi keskin rivojlanishi mumkin. 
 
Nazorat savollar 
1.Ko’zning tuzilishi va vazifasi? 
2. Eshitish organining tuzilishi va vazifasi?
3.Quloq suyakchalari qaysilar va qayerda joylashgan? 

---

68 
4. I.P.Pavlov analizatorlarni nechaga bo’ladi va har bir analizator 
qismlarini sanab bering? 
5.Inson 
hayot 
faoliyati 
xavfsizligini 
ta’nimlashda 
analizatorlarining o’rni