O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o. T. Hasanova, V. V. Zаyniddinоv hayot faoliyati xavfsizligi

Harakat analizatorlari
tizimiga suyaklarning birikishidan hosil 
bo’lgan skelet, boylamalar, bo’g’imlar va muskullar kiradi. 
Suyaklar,boylamalar va bo’ g’imfar harakat analizatorlarining passiv 
qismi, muskullar esa aktiv qismi hisoblanadi.
Himoya tuzilmalari va boshqarish qismlarini konstruksiyalashda 
harakat analizatorlarining imkoniyatlari ma’ him qiziqish kashf etadi. 
Odam muskul kuchining qisqarishi keng chegarada o’zgaradi. 
Masalan, panjadagi nominal kuch 450 -650 N, tegishlicha 
jismoniy tayyorgarlikdan keyin 900 N gacha ko’tarilishi mumkin. 
Siqish kuchi o’rtacha o’ng qo’l uchun 500 N ga teng, chap qo’l 
uchun 450 N, jismoniy tayyorlanish natijasida 2 marta va undan ortiq 
oshishi mumkin. 
Odamning qo’l harakati tezligining o’zgarish diapazoni 0,01-8000 
sm/s atrofida bo’ladi. Eng ko’p ishlatiladigan harakat tezligi 5-800 
sm/s. Qo’lning tezligi harakat yo’nalishiga bog’Iiq bo’lib: qo’lning 

---

66 
vertikal harakati, gorizontalga nisbatan tez amalga oshiriladi; qo’lni 
o’ziga qarab harakatlantirish, o’zidan uzoqlashtirishga nisbatan tez 
amalga oshiriladi. 
Ta’m bilish analizatori
ga til, yumshoq tanglay va halqumning 
orqa devorida joylashgan ta’m bilish piyozchalari kiradi. Bu 
piyozchalar maxsus ta’m bilish so’rgichlarida joylashgan. 
Ular nerv hujayralari va sezuvchi nerv tolalaridan tashkil topgan. 
Ta’m bilish nervi hujayralari faqat parchalangan oziq moddalar 
ta’sirida qo’zg’aladi. Odam turli xil ta’m (maza)ni: shirin, achchiq, 
sho’r va nordonni sezadi. Ta’m so’rg’ichlarida xosil bo’lgan 
qo’zg’alish sezuvchi nervlar orqali bosh miyaning chakkaoldi 
qismida joylashgan ta’m bilish markaziga boradi va biz ta’mni 
sezamiz. 
8-rаsm.
 Ta’m bilish analizatori: Halqumning orqa devorida 
joylashgan ta’m bilish piyozchasi: 1- ko’p qаvаtli shilimshiq pаrdа; 
2-tа’m bilish bo’shlig’i; 3-аminаkislоtа vа mukоpоlisахаrid ko’p 
miqdоrgа egа bo’lgаn mоddаlаr; 4-tа’m sеzuvchi uchlаr; 5- 
rеsеptоr хujаyrаlаri; 6-tаyanch хujаyrаlаr; 7-sezuvchi nerv tolalari 
Ta’m bilish analizatorining eritma konsentratsiyasi miqdorida 
ifodalangan mutlaq bo’sag’alari hid bilish analizatoridan taxminan 
10000 marta yuqori hisoblanadi. Ta’m analizatorining farq qiladigan 
sezuvchanligi yetarlicha qo’pol bo’lib, o’rtacha u 20% ni tashkil 
qiladi.