Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

 
Aktivlar
Aktivlar ma’lum bir shaxs yoki biznes tashkiloti tomonidan egalik qilinadigan, o’z ichiga 
naqd pul va ma’lum qiymatga ega bo’lgan jumladan biznesdagi ko’chmas mulk, transport vositasi, 
mebel va jihozlar, inventorlar va boshqa tashkilotlarning ulushi sifatidagi investitsiyalarni qamrab 
oladi. 
Passivlar
Passivlar biznesdagi obligatsiyalar , mavjud bo’lgan qarzlar yoki tashqi ishtirokchilar va 
kreditorlarning da’volaridir. Passivlarga kreditorlar (mol yetkazib beruvchilardan kreditga 
mahsulot olganlar), bank qarzlari, to’lanmagan biznes qarzlari jumladan, vakolatli foydali 
xarajatlar va soliq xarajatlari misol bo’ladi.
Xususiy capital.
Xususiy capital barcha qarzlar va majburiyatlar to’langandan so’ng umumiy aktivlarning balans 
qiymati. Bu balans biznes tashkiloti tomonidan boshqariladi. Xususiy capital to’rtta qismga 
bo’linadi va ular quyidagicha:
Xususiy 
capital 
= 
capital 
– 
devedent 
+ 
daromadlar 
- 
xarajatlar
yalpi daromaddan yalpi xarajatlarni ayirganimizda ijobiy ko’rinish hosil bo’ladi, qachonki foydaga 
erishiladi yalpi daromad yalpi xarajatdan ko’proq bo’lsa. Boshqa tomondan, qachonki yalpi 
daromaddan yalpi daromaddan yalpi xarajatni ayirganimizda xarajat daromaddan ko’p chiqsa salbiy 
ko’rinish hosil bo’ladi . 2.2 jadvalda hisob tengligida debit va kredit qoidalarining
har bir element uchun ko’rinishi tasvirlangan.
5
Wan Madznah Wan Ibrahim va Mohd Rizal Palil “Fundamentals of business accounting” Oxford university Press, 
2014; 16-bet. 

---

21 
 
2.2 jadval. Har bir element uchun debit va kredit hisoblari 
 
1.MS Misrah o’zining Rose Enterprise nomli korxonasiga RM 20,000 lik pul investitsiya qildi.
Aktiv = Passivlar + Xususiy capital
RM 20,000 (naqd pul) =0+RM20,000 (capital) 
Natija: aktiv ko’payadi; xususiy capital ko’payadi 
2.Rose Enterprise bir nech aturdagi mebel sotib oldi RM 2,500 ga. 
Aktivlar=Passivlar + Xususiy Kapital 
RM2,500(mebel, naqd pul) = 0+0 
Natija: Aktiv o’zgarmaydi; passiv va xususiy capital ham o’zgarmaydi 
3. Rose Enterprise naqd pulga mahsulot sotib oldi RM350. 
RM350 (naqd pul)=0+(-RM350) (xarajatlar) 
Natija: Aktiv oshadi; xususiy capital oshadi.
6
4. Rose Enterprise Beep korxonasidan kreditga inventor sotib oldi RM120 ga. 
0=RM120 (kreditor) + (-RM120) (Xarajatlar) 
Natija: Aktivlar o’zgarmaydi; passivlar kamayadi va xususiy capital ko’payadi. 
5. Rose Enterprise RM300 naqd pulga mahsulot sotdi. 
RM300 (naqd pul) = 0 + RM (daromad) 
Natija: Aktiv kamayadi; xususiy capital kamayadi. 
6. Rose Enterprise Munim korxonasidan kreditga RM180 ga mahsulot sotdi. 
RM180( debitor)= 0 + RM180 ( daromad) 
Natija: Aktivlar kamayadi; xususiy capital kamayadi. 
7. Ms Misrah shaxsiy ehtiyoj uchun biznesga RM70 ga mahsulotini qaytarib oldi. 
-RM70(Naqd pul) = 0 + (-RM70) (drawing) 
Natija; Aktiv ko’payadi; xususiy capital ko’payadi. 
Har bir operatsiya hisobdagi quyida berilgan 7 ta tenglikning yig’indisi quyidagicha 
6
Wan Madznah Wan Ibrahim va Mohd Rizal Palil “Fundamentals of business accounting” Oxford university Press, 
2014;17-bet.