Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

1) mahsulot tannarxiga kiritiladigan xarajatlar;
2) mahsulot tannarxiga kiritilmaydigan xarajatlar.
Bundan tanshchari, moliyaviy faoliyat bo‘yicha hamda favqulodda xarajatlar alohida hisobga
olinadi. 
Yukoridagilardan kelib chiqib xarajatlar quyidagicha guruxlanadi: 
1. 
Mahsulot ishlab chshcharish tannarxiga kiritiladigan xarajatlar: 
a) bevosita va bilvosita material xarajatlar; 
b) bevosita va bilvosita mehnat haqi xarajatlari; 
v) boshqa bevosita va bilvosita xarajatlar, shu jumladan ishlab chiqarish 
xususiyatiga ega bo‘lgan ustama xarajatlar. 
Bevosita xarajatlar deb, mahsulotning ayrim turlari tannarxiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri, bevosita 
o‘tkaziladigan xarajatlarga aytiladi. Bilvosita, ya’ni egri xarajatlar deb, hisobot oyi davomida yigib-
taqsimlovchi hisobvaraqlarda hisobga olinib, tannarxni kalkulyatsiya qilishda, mahsulotning ayrim turlari 

---

181 
tannarxiga biron-bir ko‘rsatkichga mutanosib ravishda taqsimlash yuli bilan o‘tkaziladigan xarajatlarga 
aytiladi. 
2. Davr xarajatlari (operatsion xarajatlar):
a) mahsulot sotish xarajatlari; 
b) ma’muriy yoki boshqaruv xarajatlari; 
v)boshqa operatsion xarajatlar va zararlar; 
3. Moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlar:
a) 
foizlarni to‘lash bo‘yicha xarajatlar; 
b) xorijiy valyuta bilan operatsiyalar bo‘yicha kurslardagi salbiy farqlar; 
v) 
qimmatbaho qog‘ozlarga qo‘yilgan mablag‘larni qayta baholash natijasidagi zararlar; 
g) moliyaviy faoliyat bo‘yicha boshqa xarajatlar; 
4. Favqulodda 
xarajatlar 
daromad 
(foyda)dan 
olinadigan 
soliq 
tulagunga 
kadar 
oyda va zararlarni hisoblab chiqishda hisobga olinadi. 
Mahsulot (ish va xizmat)lar ishlab chidarish tannarxiga bevosita mahsulot (ish v a |sizmat)larni 
ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan, ishlab chiqarish texnologiyasi va uni tashkil etish bilan shartlangan 
xarajatlar kiritiladi. Yuqoridagi xarajatlar iqtisodiy mazmunga ko‘ra quyidagi elementlar bilan gurhxlarga 
ajratiladi: 
- 
ishlab 
chiqarish 
moddiy 
xarajatlar 
(kaytariladigan 
chiqitlar 
qiymati 
chiqarib 
tashlangan holda); 
- 
ishlab 
chiq;arish 
xususiyatiga 
ega 
bo‘lgan 
mehnatga 
xaq 
to‘lash 
xarajatlari; 
ishlab chshcharishga tegishli bo‘lgan ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalar; 
-
asosiy fondlar va ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo‘lgan nomoddiy aktivlar 
amortizatsiyasi; 
-
ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo‘lgan boshqa xarajatlar. 
Ishlab chiq;arishning murakkabligi hamda xarajatlarning xilma-xilligi ularni hisobga olishda butun 
bir gurux hisobvaraqdan qo‘llanilishini taqozo etadi. 21-milliy buxgalteriya standartiga muvofiq 
xarajatlarni hisobga olishda quyidagi hisobvaraqlarni qo‘llash belgilab kuyilgan.