Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

 
3.Turli mulk shakllari mavjud sharoitda xarajatlarni hisobga olish va tannarx 
hisoblashning usullari 
 
Ishlab chiqarish xarajatlari hisobi va mahsulot tannarxini kalkulyatsiya tsilish u suli deb, u yoki 
bu mahsulot birligining tannarxini aniqlashda qo‘llaniladigan usullar tizimiga aytiladi. U yoki bu 
kalkulyatsiya usulini qullash quyidagi asosiy omillar bilan aniqlanadi: ishlab chiqarish turi va murakkabligi, 
ishlab chiqarilayotgan mahsulot nomenk-laturasi, xarakteri, tugallanmagan ishlab chiqarish hajmi, ishlab 
chiqarish jarayonining o‘zun-qisqaligi va xokazo. 
Ishlab chiqarish turi va murakkabligi, ishlab chiqarilayotgan mahsulot nomenk laturam va 
xarakteri, ishlab chiqarish jarayonining o‘zun-qisqaligi va boshqa omillarga ko‘ra kalkulyatsiya 
qilishning 4 usuli mavjud: 
1.
Oddiy usul; 
2.
Jarayonlar usuli; 
3.
Buyurtmali usul; 
4.
Normativ usul. 
Xar bir korxonada shu korxonaning ishlab chiqarish xususiyatlari hisobga olingan holda 
kalkulyatsiyalashning u yoki bu usuli qo‘llanilishi mumkin. 
Kalkulyatsiya qilishning oddiy usuli. Bu usul tugallanmagan ishlab chiqarish bulmagan yoki 
oz miqdorda bo‘lgan, oddiy ishlab chshcharishga mansub bo‘lgan korxonalarda qo‘llaniladi. Ushbu 
usulda hisobot davrida ishlab chiqarishga taallukli barcha xarajat-larning umumiy qiymati aniqlanib, bu 
xarajatlar mahsulot turlari o‘rtasida ma’lum ko‘rsatkichlarga (o‘rtacha reja tannarxi, asosiy 
ishchilarning ish haqi, materiallar xarajati va boshqalar) mutanosib ravishda taksimlanadi. 
Misol. «Bobur» kompaniyasida uch turdagi - A, B, S mahsulotlar ishlab chiqariladi. Ularning reja 
tannarxi A - 160 sum. B - 45 sum, S - 226 sum. Joriy davrda 
)0, 300, 800 dona ishlab chiqarilgan. Ishlab chiqarish xarajatl. xarajatlar mahsulot turlari o‘rtasida 
quyidagicha taksimlanadi: 
Mahsulot 
turlarp 
O‘rtacha 
reja 
tannarxi, 
sum 
Mahsulot 
miqdori, 
dona 
Barcha ishlab 
chiqarishga, 
sum 
Salmog‘i Haqiqiy xarajatlar, 
sum 
Haqiqiy 
tannarx sum 
A 
160 0 
100 
16000o# 
7.61 
19810RR 
198.1 
B 
45 0 
300 
13500** 
6.42 
16720 00 
55.7 
S 
2260 
800 
18o‘08,00 V 
85.97 
22,840o‘0 
279.8 
Jami: 
210300 
100 
26037.0o‘ 
Demak A mahsulotning haqikiy tannarxi - 198.1 sum, B - mahsulotniki - 55.7 sum mahsulotniki - 
279.8 sumga teng.