O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti

Bijg’ish sanoatining xom ashyolarini klassifikastiyasi 
Gurux 
Xom ashyo 
Bijg’ish maxsulotlarining o’rtacha 
tarkibi % 
Tarkibida qand moddasi bor xom 
ashyolar 
qand lavlagi 
melassa 
17-18 
45-50 
Tarkibida kraxmal moddasi bor 
xom ashyolar 
Kartoshka 
don ekinlari 
17-18 
47-50 
Tarkibida stellyuloza moddasi bor 
xom ashyolar 
Yog’ochsozlik 
korxonalarining chiqindilari 
--- 
 
Undirilgan don bu sun’iy sharoitda undirib quritilgan dondir. Donni undirish jarayonida 
amlolitik, proteolilik va boshqa fermentlar hosil bo’ladi. Bu fermentlar tarkibida kraxmali bor 
xom ashyoda etil spirti, pivo va konli kvas ishlab chiqarishda ularni shira tortish, don tarkibidagi 
oqsil va boshqa moddalarni parchalash uchun kerak. Undirilgan donni turli xil donli 
o’simliklardan olish mumkin. Ishlab chiqarilgan maxsulotning turiga qarab undirilgan don pivo 
ishlab chiqarishda faqat arpadan olingan undirilgan don, spirt ishlab chiqarishda esa arpa, suli va 
tariq don tayyorlangan undirilgan donlarning aralashmasidan, nonli kvas ishlab chiqarishda 
javdari bug’doy va arpadan tayyorlangan undirilgan don ishlatiladi. Spirt ishlab chiqarish 
korxonalarida undirilgan don quritilmasdan unib chiqan davrda (zelenыy solod) ishlab chiqarish 
jarayoniga yuboriladi. Pivo ishlab chiqarish korxonalarida esa undirilgan arpa quruq holatda 
ishlatiladi. Bunda unib chiqqan arpa maxsus quritish uskunalarida quritilib, nishlardan tozalanib, 
ma’lum muddat saqlangach ishlab chiqarishga tavsiya etiladi. Undirilgan arpani quritish 
jarayonida rang beruvchi va hid beruvchi moddalar hosil bo’ladi. quritilgan undirilgan arpani 
uzoq muddat saqlash mumkin. Nonli kvas ishlab chiqarishda quruq undirilgan javdari bug’doy 
va fermentlanmagan (diastticheskiy) undirilgan don ishlatiladi. Fermentlangan undirilgan don 
tarkibida amilolitik fermentlar deyarli yo’q, sababi fermentastiyalash jarayonida ular parchalanib 
(razrushaetsya) ketadi. Nonli – kvas ishlab chiqarishda javdari bug’doy uni bilan fermentlangan 
undirilgan don kvas sharbatini asosiy xom ashyosi hisoblanadi, fermentlanmagan undirilgan 
javdari bug’doy va och rangli undirilgan arpa esa ferment manbai sifatida ishlatiladi. 
Undirilgan don ishlab chiqarish uchun har xil xas cho’plardan tozalanib, bo’ktiriladi va 
undiriladi. Undirish jarayonida hosil bo’lgan mahsulot ko’k undirilgan don (zelyonыy solod) 
deyiladi. Spirt ishlab chiqarish sanoatida ko’k undirilgan don maydalanib suv bilan 
aralashtiriladi. Hosil bo’lgan aralashmani undirilgan don suti (solodovoy moloko) deyiladi va 
kraxmalni shira tortirish uchun qo’llaniladi. 
Pivo ishlab chiqarish sanoatida esa ko’k undirilgan arpa maxsus qurilish uskunalarida 
quritilib, nishlardan tozalanadi va ishlab chiqarishda ishlatiladi. Don qabul qilish punktlarida va 
korxonalarida don qabul qilingandan so’ng xar xil chiqindilardan tozalanadi. 
Don qabul qilish punktlarida chiqindilar ikki xil bo’ladi: 
1.
Donli chiqindi: bunga yarimta va zarrarlangan donlar, o’sib chiqgan va mog’orlagan va 
boshqalar sifati past donlar kiradi. 

---

80 
2.
Begona chiqindilar: qum, chang, tuproq, metal parchalari va boshqa yovvoyi o’tlarning 
urug’lari kiradi. 
Yaxshi tozalanmagan don undirilgan donning sifatini pasaytiradi va uskunani buzulishiga 
olib keladi. 
Quruq undirilgan arpa ishlab chiqarish uchun quyidagi: donni bo’ktirish, uni undirish va 
quritish jarayonlari olib boriladi. Donni undirish uchun ketma – ket undirish qatorlaridan tashqari 
barabanli tokli ya’ni supasimon o’stirgichlarda o’stirish mumkin. 
Pivo- bu kuchsiz alkogol ichimligi bo’lib don ekinlaridan (asosan arpa solodi) va «xmel» 
dan pivo drojjalari yordamida bijg’ish orqali tayyorlanadi. Don xom ashyolari qisman 
undirilmagan don urug’lari va tarkibida qand moddalari bor maxsulotlar bilan birgalikda 
qo’shiladi. Pivoni qaysi navini tayyorlashga qarab arpa va yog’sizlantirilgan makkajo’xorini, 
guruch, guruch sechkasi, qand, glyukoza, va boshqa xom ashyolar qo’llaniladi. Pivoni turli 
navlariga qarab, tashqi tavsifi beruvchi hususiyatlari bu rangdir. Bu hususiyati bo’yicha 2 ta 
asosiy guruxlarga bo’linadi: och va to’q ranglar. Och rangli pivolarni rangi och sariq va to’q 
rangli pivolarniki esa to’q jigarrang qizg’ish tusli bo’ladi. Pivoni hamma navlar tarkibida alkogol 
bo’ladi. Pivo ishlab chiqish texnologiyasi 5 bosqichdan iborat. 
1.
arpa donidan solod ishlab chiqish; 
2.
soloddan pivo suslosini olish, xmel va nesolojennыy materiallar olish. 
3.
pivo suslosini maxsus pivo drojjalari yordamida bijg’itish. 
4.
pivoni pishitish (sozrevaniya voderjki) 
5.
filtrastiya va pivoni jo’natish. 
Pivo – bu o’ynoqi (igristoy) ichimligi xmel aromatli va yoqimli. 
Pivo ishlab chiqish qo’llaniladigan xom ashyolar bug’doy, sholi, makkajo’xori. Bular 
undirilmagan o’stirilmagan donlar. Bug’doy va makkajo’xori «solod» tayyorlanadi. Bug’doy 2 
xil turi bo’ladi yumshoq va qattiq. Pivo ishlab chiqarish yumshoq bug’doyni pleykovinasi past 
bo’lgan bug’doydan foydalanish ma’qulroq. Sholi, makkajo’xori va don pivo ishlab chiqarishda 
o’stirilmasdan undirilmasdan ishlatiladi. Quyidagi jadvalda shu donlarning o’rtacha kimyoviy 
tarkibi keltirilgan 
Boshoqli donlar 
Namligi
Oqsil 
moy 
Kraxmal 
va 
pentozalar
Klechatka 
kul 
Oqlangan sholi va 
gurch sechkasi 
13,1 
7,85 
0,65 
76-73 
0,63 
1,01 
Makkajo’xori 
13 
9,80 
4,60 
63-57 
2,4 
1,80 
Makkajo’xori unini 
yog’sizlangani
11-14 
8-9 
0,5-1,5 
- 
- 
1,5 
Makkajo’xori 
parraklari 
10 
9 
1,2 
- 
- 
0,3 
Xmel (qulmoq)- tutdoshlar oilasiga mansub, chirmashib o’sadigan poyasi qishda qurib 
qoladigan 2 yillik ko’p yillik o’simlik. Urug’lanmagan onalik to’pgullari kuchalasimon yumaloq 
g’uddalar hosil qilib, ular pivo pishirishda (pivoni xushbo’y va xushta’m qilish uchun, non 
pishirishda achitqi sifatida) shuningdek medestinada (dori sifatida) ishlatiladi. U ko’pincha 
devorlarni, balkon, shiypon holda ayvonlar oldini pechakgul kabi to’sish uchun ekiladi. 
Suslo- arpa solodi, undirilmagan o’stirilmagan don ekinlari arpa va makkajo’xori unlari, 
guruch sechkasi va xmel yordamida pivo suslosini tayyorlanadi. 
Pivo suslosini olish texnologiyasi quyidagi jarayonlardan iborat. 
1.
arpa solodini tayyorlash va maydalash
2.
solodni suv bilan yuvish.