O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti

10-laboratoriya ishi 
 Mavzu: Dondagi aralashmalar miqdorini aniqlash. 
Don partiyasida aniqlangan aralashmalar miqdori uning umumiy uyumiga nisbatan foizda 
ifodalanishi don massasining iflosligi deyiladi. Don partiyasidagi barcha qattiq komponentlardan 
iborat don massasini ikki guruhga ko’z bilan ajratish mumkin. 
Birinchi guruh
- asosan don qayta ishlanib mahsulotga aylantiriladi. 
Ikkinchi guruh 
-aralashmalar bo’lib, ularning ayrim qismidan mahsulot olinmaydi, ayrim 
qismining cheklangan miqdori asosiy don bilan birga qayta ishlanishi mumkin. 
Aralashmalar esa o’z navbatida keraksiz va donli aralashmalarga bo’linadi. 
Ishning maqsadi:
Budoyning ifloslanganlik darajasini aniqlash.
Budoy donidagi aralashmalar tarkibi va miqdorini aniqlash. 
Kerakli reaktiv va asbob-uskunalar: 
Texnik tarozi, taxlil taxtasi, shpatel, 2ta elakdan iborat 
bo’lgan elaklar to’plami: 1) diametri 1mm bo’lgan yumaloq teshikli elak, 2) o’lchamlari 
1,7x20mm bo’lgan to’rtburchak teshikli elak 
O’rtacha namunadan 50g budoy doni taxlil uchun texnik tarozda o’lchab olinadi. Ikkita 
elakdan iborat bo’lgan elaklar to’plamida (ustkisi - o’lchamlari 1,7x20mm bo’lgan to’rtburchak 
teshikli; ostkisi - diametri 1mm bo’lgan yumaloq teshikli elak) 3min davomida elanadi. 
Elaklarning har birida to’xtagan va har biridan o’tgan fraktsiyalar taxlil taxtasiga aloxida 
joylashtiriladi. Shpatel yordamida har bir fraktsiya yana uni tashkil qiluvchi komponentlarga 
(jadvalda nomlari keltirilgan) ajratiladi. Har bir aralashma turi aloxida-aloxida texnik tarozida 
0,01g aniqlikgacha o’lchanadi. Taxlil namunasining miqdoriga nisbatan foizda ifodalangan 
aralashmaning miqdori quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
X = (Ap • 100) \V ( % ) 
Bu yerda Ap- chiqindining miqdori, g. 
V - taxlil namunasining miqdori, g. 
Ish natijasini belgilash jadvali. 
Aralashma fraksiyalar nomi 
Gramm 
% 
Iflos aralashma. 
1.

1 mm bo’lgan elak orqali o’tkazilgan portsiyalar. 
2.Mineral aralashmalar (kesik, tosh, galka, kepak va boshqalar. 
3.Organik aralashmalar ( alla, poyasi, o’zagi, cho’p- xas, burglar). 
4.Yovvoyi o’simliklarni urulari. 
5.Madaniy o’simliklarning urulari. Don aralashmasiga kiritilmagan. 
6.Budoy,arpa,suli donlarining singan, kuygan-endospermadan ajralgan 
to’plami. 
7.Zararli aralashmalar: qorakosov, mastak,vyazel, safara tulkidum, 
eshakmiya, tosh qorakuya va boshqalar. 

---

163 
8.Donli aralashmalar: 
a) yanchilgan, singan, pishib yetilmagan va rivojlanmagan donlar. 
b) Ezilgan donlar. 
v) Yumshoq-to’la yetilmagan donlar. 
g) O’sib ketgan, kurtak otgan donlar. 
d) Sovuqurgan donlar. 
e) Quritilganda yoki o’z-o’zidan qizib quygan donlar. 
j) Quritilganda pishib ketgan donlar. 
z)Arpa, suli iflos chiqindilarga qo’shilmaydigan kichik, mayda donlar.
i) 1,7x20 o’lchamli elakdan o’tib ketgan donlar.