|
Pronefroz
—boshlang‗ich bosqich, ya‗ni buyrak paydo bo‗lishidan oldingi
davr.
pronefros eng oddiyumurtqalilar ekskretor tizimining ontogenetik qoldig‗i
bo‗lib, mezonefralyo‗llar bilan ulanadigan 6–10 juft kanalchalardan tashkil topadi
va bu volg‘fyo‗li yoki birlamchi kanal deb ataladi.
Mezonefroz
— birlamchi buyrak davri.
Mezonefros oraliq mezoblastik hujayralar
massasidan rivojlanadi va pronefrotik volg‘f yo‗lida tugallanadigan faoliyat
ko‗rsatuvchi kalavalar va kanalchalardan iborat bo‗ladi. Mezonefros avval yuqori
dorsal segmentlar darajasida paydo bo‗ladi, keyin esa tez rivojlanish jarayonida
uning kaudal (dum tomoni) bo‗limi iii bel segmenti darajasida joylashadi. Bu
vaqtda mezonefros endi faoliyat ko‗rsatuvchi kalavalar va yig‗uvchi naychalarga
ega bo‗ladi. Ona qornidagi hayotning 12–14 haftasida uning atrofiyasi boshlanadi.
Yig‗uvchi naychalarning faqat kichkina qismi ayollarda gartner yo‗li holida,
erkaklarda esa paraepididimis holida saklanadi. Homilaning ona qornida
rivojlanishining 4–haftasida pronefros reduktsiyalanadi va faqat birlamchi buyrak
yo‗li (volg‘f yo‗li) saqlanadi, u kloakaga ochilib, nefrogen xordalar butun uzunligi
bo‗ylab o‗sishda davom etadi
. Bunda volg‘fova oqmasidan ekskretor kismi
(siydik yuli, kosacha - jomcha, siydik kanallari) xosil buladi. Ularning ketma-
ketligining buzilishi turli nuksonlarning kelib chikishiga, birinchi urinda
buyrak polikistozi, mulg‘tikistozi xosil bulishiga olib keladi. Siydik yuli urchishi
va volfova oqmasi mosligi buzilsa siydik yulining tirkish ektopiyasi xosil buladi.
Metanefroz
—shakllanish davri. Metanefros sekretor va yig‗uvchi tizimlardan
iborat bo‗ladi. U embrionning kaudal qismida mezonefrosning atrofiya bo‗lish
davrida nefrogen xordalar (buyrak blastemalari) holida paydo bo‗ladi. Shu bilan
birga parallel ravishda mezonefral yoki volg‘f yo‗lidan divertikullarning bilateral
paydo bo‗lishi hisobiga birlamchi yig‗uvchi elementlar hosil bo‗ladi. Siydik
nayining boshlanishi (metanefrotik divertikul) kranial yo‗nalishda o‗sadi va
keyinchalik siydik nayi shakllanadi. Metanefrogen blastema bilan o‗ralgan siydik
nayi o‗zining yuqori uchi bo‗linishi hisobiga jom va kosachalar, keyingi
bo‗linishlarida esa buyrakning yig‗uvchi naychalari o‗sishining boshlanishiga
imkon beradi. Buyrakning sekretor tizimi mezonefrogen blastemalardan,
47
ekskretortizimi esa volg‘f gavdachasining qoldiqlaridan tashkil topgan.
Keyinchalikkalavalar kapillyarlarining inkapsulyasiyasi ro‗y beradi. Metonefrogen
blastemalardan buyrakning po‗stloq moddasi hosil bo‗ladi. U piramidalar asosini
yopib turadi va bo‗lakchali yuzaga ega bo‗ladi. Metonefrogen blastemalar
buyrakning markaziga miya moddasidagi piramidalar orasiga tarqala borib,
po‗stlog‗i bertiniev ustunlari (buyrakustunlari)ni hosil qiladi. Ona qornidagi
rivojlanishning 5–6 haftasida kloaka ventral urogenetal segmentdan boshlang‗ich
siydik nayi boshlanishini oladi, u keyinchalik siydik nayini hosil qiladi. Volg‘f
nayi siydik nayi – qovuq segmentiga aylanadi. 6 oylik homilaning buyragi
bo‗lakchali tuzilishga ega bo‗lib, jom kichkina, ammo buyrak parenximiyasining
po‗stloq va miya qavati anchagina rivojlangan.siydik naylarining og‗izchalari
yuqoriga ko‗tarilib, qovuq uchburchagining yon burchagiga ochiladi. Volg‘f nayi
yana siydik chiqarish kanalining orqa bo‗limini, urug‗ chiquvchi yo‗llar, moyak
ortiqlari, urug‗ pufakchalarini hosil qiladi.
Buyraklarning chanoqdan bel sohasiga siljishining xususiyatlari bir qancha
buyrak anomaliyalarining kelib chiqishiga imkon beradi. Buyraklarning o‗ziga xos
bo‗lgan ko‗tarilishi embrion rivojlanishining 7–8haftalari o‗rtasida sodir bo‗ladi.
Chanoqning pastida joylashgan buyrak o‗zining jomi bilan oldinga va tashqariga
buralgandir. Buyrak yuqoriga
Siljishi jarayonida o‗zining uzunasidagi o‗qi atrofida buraladi, bunda kosacha jom
tizimining rotatsiyasi vujudga keladi; dastlab kosachalar ichkariga keyin oldinga,
nihoyat, buyrak o‗zining mehyordagi o‗rniga yetganda
Tashqariga qaragan bo‗ladi.
48
Do'stlaringiz bilan baham: |
