A. K. Igamberdiev S. Aliqulov traktorlar va qishloq xo’jaligi mashinalaridan foydalanish, texnik servis

8-rasm. Agregat qiyalikka ko„tarilayotganda ta‟sir etuvchi
kuchlar va momentlar 
 
Traktorning 
R
ur
- urinma tortish kuchi uning 
N
e
quvvatiga, transmissiyaning 
i
tr
- uzatish soniga va 

tr
foydali ish koeffitsientiga, dvigatel valining 
n
d
 
aylanish 
chastotasiga va agregat (mashina) etakchi g‗ildiragi 
r
k
radiusiga bog‗liq. 
Bu kuch quyidagi ifoda bo‗yicha aniqlanadi:
k
n
д
tr
tr
e
ur
r
n
i
N
P





55
,
9
, 
bunda 9,55 – almashtirish koeffitsienti (30:

); 
F
il
 
- ilashish kuchi tuproq turiga bog‗liq bo‗lib, 

- ilashish koeffitsienti va 
G
il
- 
tuproq bilan ilashish kuchiga qarab tavsiflanadi. 

---

27 
G‗ildirakli traktorlar uchun ishlash kuchi quyidagicha aniqlanadi: 
L
M
a
L
G
G
tr
il






cos
)
(
. 
O‗rmalovchi zanjirli (gusenitsali) traktorlar uchun ilashish kuchi traktorning 
og‗irlik kuchiga teng: 
G
il
 = G
tr
.
 
Agar agregatga ta‘sir etuvchi barcha kuch va momentlarni harakat tekisligiga 
proeksiyalasak, 
R
ur
tortish kuchi balansini hosil qilamiz:
il
x
j
f
ur
P
P
P
P
P
P






.
Barcha qarshiliklar yig‗indisini quyidagicha belgilaymiz: 






il
h
j
f
q
P
P
P
P
P
R

. 
R
ur
 

R
k
bo‗lganda (
R
ur
- 

R
k
)
kuchlar farqi hisobiga agregat harakatlana 
boshlaydi. 
Demak, mexanikaning ikkinchi qonunidan foydalanib, quyidagi tenglamani 
yozish mumkin:
a
q
ur
M
R
P
dt
d




, 
bunda 
dt
d

- agregatning tezlanishi, m/s
2
;
M
a
- agregat massasi, kg; 
R
q
- qarshilik kuchi, N (kg.m/s
2
) Yuqoridagi tenglama agregatning harakat 
tenglamasi deb ataladi. 
3.2-§.
Traktorning quvvat muvozanati 
 
Traktorning dvigateli issiqlik energiyasini mexanik energiyaga aylantiradi. 
Dvigatelning vaqt birligida bajargan ishi uning quvvati (
N
e
) ni ifodalaydi. 
Bu quvvat 
dvigatelning samarali (effektiv) quvvati deyiladi. 
Samarali quvvat transmissiyadagi ishqalanish kuchlarini engishga 
(
N
tr
),
foydali 
ish bajarishga