O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

Oqsillarning ozuqaviy qiymati. 
Oqsil - inson ozuqasining muhim 
komponentidir. Ozuqaviy oqsilning asosiy manbalari bo’lib, go’sht, sut, baliq, donni 
qayta ishlash mahsulotlari, non va sabzavotlar hisoblanadi. 
Insonning oqsilga bo’lgan talabi uning yoshiga, jinsiga, mehnat faoliyatining 
turiga bog’liq bo’ladi. Katta yoshdagi sog’lom kishi organizmiga kelib tushadigan 
oqsil miqdori bilan parchalanishda hosil bo’ladigan mahsulotlar miqdori o’rtasida 
balans (muvozanat) mavjud bo’lishi kerak. Oqsillar almashinishini baholash uchun 
azotli balans tushunchasi kiritilgan. O’rta yoshli sog’lom kishi organizmida azotli 
muvozanat mavjud, ya’ni, ovqat oqsillari bilan olingan azot miqdori ajralib 
chiqadigan azot miqdoriga teng. Yosh o’suvchi organizmda oqsil massasi to’planib 
boradi, organizm uchun kerakli bir qator birikmalar hosil bo’ladi. Shuning uchun 
azotli balans musbat bo’ladi va ovqat bilan organizmga kiradigan azot miqdori 
organizmdan chiqariladigan azot miqdoridan ko’p bo’ladi. Katta yoshli kishilarda, 
hamda ayrim kasalliklar bilan og’rigan bemorlarda ovqatlanish ratsionida 
oqsillarning, almashtirib bo’lmaydigan aminokislotalarning, vitaminlarning, mineral 
moddalarning etishmasligi manfiy azotli balans bo’lishiga, ya’ni, organizmdan 
chiqadigan azot miqdorining unga kiradigan miqdoridan oshib ketishi kuzatiladi. 
Manfiy azot balansining uzoq davom etishi organizmni halokatga olib keladi. Oqsilli 
almashinishga oqsillarning biologik qiymati va ularning ovqat bilan tushadigan 
miqdori ta’sir qiladi. 
Oqsillarning biologik qiymati aminokislotali tarkibning balanslanganligi va 
oqsillarning ovqat hazm qilish trakti fermentlari ta’siriga uchrashi bilan belgilanadi. 

---

Inson organizmida oqsillar aminokislotalargacha parchalanadi, ularning bir 
qismi (almashinadigan) yangi aminokislotalar, yaratish uchun qurilish materiali 
bo’lib hisoblanadi. Biroq 8 ta almashinmaydigan aminokislotalar mavjud bo’lib, ular 
katta yoshli kishilar organizmida sintezlanmaydi va faqat ovqat bilan organizmga 
tushadi. Inson organizmini etarli miqdorda aminokislotalar bilan ta’minlash - 
oqsilning 
ovqatlanishdagi 
asosiy 
funkchiyasidir. 
Ovqat 
oqsilida 
nafaqat 
almashinmaydigan aminokislotalarning tarkibi balanslangan bo’lishi kerak, balki 
almashinmaydigan va almashinadigan aminokislotalar ma’lum nisbatda bo’lishi 
kerak, aks holda almashinmaydigan aminokislotalarning bir qismi maqsadsiz 
sarflanadi. 
Aminokislota tarkibi bo’yicha oqsilning biologik qiymati uni «ideal» o 
qsilning aminokislotali tarkibi bilan solishtirish paytida baholanishi mumkin. 
Yoshi katta kishilar uchun "ideal oqsil" sifatida FAO/VOZ Komitetining 
aminokislota shkalasidan foydalaniladi (3-jadval).
3-jadval