O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

---

Mavzu. Oziq-ovqat tarkibidagi aminokislotalar. Inson oziqlanishida 
oqsillarning va aminokislotalar ahamiyati. Oqsil tanqisligi oqibatlari. О‘rni 
qoplanmaydigan aminokislotlar. Oqsillarning oziqaviy va biologik qiymati. 
Aminokislota skori. 
 
Tayanch iboralar: 
Aminokislotalar; aminokislota skori; oqsilning 
strukturasi; proteinlar; gidrotachiya; denaturachiya; ko’pik hosil qilish; essenchial 
aminokislotalar; «ideal» oqsil; noananaviy oqsillar; fermentlar. 
Oqsil yoki oqsil moddalari (protein grekcha «protaz» - birinchi, muhim 
degani) deb, molekulalari aminokislotalar qoldig’idan tuzilgan yuqori molekulyar 
(molekulyar massasi 5 - 10 mingdan 1 mln va undan yuqori) tabiiy polimerlarga 
aytiladi. Aminokislotalar qoldiqlarining soni juda katta oraliqda bo’lib, ayrim 
hollarda bir necha mingga etadi. Har bir oqsilda aminokislota qoldiqlari o’ziga xos 
tartibda joylashgan. 
Oqsillarning biologik funkchiyalari g’oyatda turlicha. Ular katalitik 
(fermentlar), rostlash (gormonlar), strukturaviy (kollagen, fibrion), harakat (miozin), 
transport (gemoglobin, mioglobin), himoya (immunoglobo’linlar, interferon), zahira 
(kazein, albumin, gleadin, zein), va boshqa funkchiyalarni (vazifalarni) bajaradi. 
Oqsillar orasida antibiotiklar va zaharli ta’sir qiluvchi moddalar uchraydi. 
Oqsillar xujayra va xujayra komponentlarining muhim tarkibiy qismi 
biomembranalarning asosini tashkil qiladi. Ular hujayra hayotida muhim o’rin 
o’ynaydi, go’yoki uning kimyoviy faoliyatining moddiy asosini tashkil qiladi. 
Oqsillarning o’ziga xos xossasi - o’z strukturasini o’zi tashkil qilishi, ya’ni o’z- 
o’zidan faqat shu oqsilga xos fazoviy strukturani hosil qilish qobiliyatidir. Amalda 
organizmning barcha faoliyati (rivojlanish, harakat qilish va boshqalar) oqsil 
moddalar bilan bog’langan. Oqsilsiz hayotni tasavvur qilib bo’lmaydi. 
Oqsillar 
- inson va hayvonlar ozuqasining asosiy tarkibiy qismidir; ular 
inson va hayvonlar organizmlariga kerakli aminokislotalarni etkazib beradilar.