O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

α
 
aminokislotalar o’zaro peptid (-CO-NH-) bog’lari 
bilan bog’langan: 
Shu tarzda qurilgan polipeptid zanjirlar yoki polipeptid zanjirlar ichidagi 
alohida uchastkalar ayrim hollarda disulfid (-S-S-) bog’lar bilan yoki ko’pincha 
disulfid ko’prikchalar, deb ataluvchi bog’lar bilan o’zaro qo’shimcha bog’langan. 
Oqsil strukturasini hosil qilishda ionli (tuzli) va vodorodli bog’lar, hamda 
gidrofobli o’zaro ta’sir - suvli muhitda oqsil molekulalarining gidrofob 
komponentlari o’rtasidagi kontaktlarning alohida o’ziga xos turi katta o’rin tutadi. 
Bu bog’larning barchasi turli mustahkamlikka ega va murakkab, katta molekulani 
hosil bo’lishini ta’minlaydi. 

---

Tuzilishi va funkchiyasining turlicha bo’lishidan qat’iy nazar, oqsil 
moddalarning element tarkibi katta farq qilmaydi (quruq massaga nisbatan % larda): 
uglerod 51-53, kislorod 21,5-23,5, azot 16,8-18,4, vodorod 6,5-7,3, oltingugurt 0,3-
2,5. Ayrim oqsillar oz miqdorda fosfor, selen va boshqa elementlarni saqlaydi. 
Polipeptid zanjiriga aminokislota qoldiqlarining ketma-ket birikishi oqsilning 
birlamchi strukturasi nomini olgan. Oqsil molekulasi bir yoki bir necha polepeptid 
zanjirlaridan tashkil topgan bo’lishi mumkin, bu zanjirlarning har biri turli miqdorda 
aminokislota qoldiqlariga ega. Ularning kombinachiyalanish sonini hisobga oladigan 
bo’lsak, oqsillarning turlari deyarli chegarasiz, biroq, ulardan hammasi ham tabiatda 
uchramaydi. Barcha turdagi tirik organizmlarda turli xildagi oqsillarning umumiy 
soni 10
10
- 10
12
tani tashkil qiladi. Tuzilishining murakkabligi bilan farq qiluvchi 
oqsillar uchun birlamchi strukturadan tashqari yanada yuqori darajadagi struktura 
tuzilishi: ikkilamchi, uchlamchi, ayrim paytlarda esa to’rtlamchi struktura ham 
mavjud. 
α- aminokislotali qoldiqlarning peptidli guruhlari o’rtasidagi vodorod 
bog’lari hisobidan peptid zanjirlari ma’lum parametrli spiralsimon shaklni (α - 
struktura) oladi 
1-rasm. Polipeptid bogining α-strukturasi sxematiktasviri. a -polipeptid bogi