Зиѐвуддин Раҳим, Одилхон қори Юнусхон ўғли

20-КАЛИТ. РИЗҚ ТАЛАБИДА ҲАРАКАТ ҚИЛИШ 
Аллоҳ ҳар бир тирик жон ризқини етказиб туради. Лекин бу нарса кишини дангасаликка 
бошламаслиги керак. Чунки шариатда ризқ талаб қилишга чақирилган, ишѐқмасликдан, бировга юк 
бўлишдан қайтарилган. 
Аллоҳ таоло айтади: 
"-------------------------------- Арабий матн----------------------------------" 
“У 
(Аллоҳ)
 сизлар учун ерни хокисор – бўйсунувчи қилиб қўйган Зотдир. Шундай экан, 
(ернинг)
 
ҳар томонида юринглар, 
(Аллоҳнинг)
ризқ-рўзидан енглар! Ёлғиз Унинг ҳузурига қайтиш бор”
(“Мулк” сураси, 15-оят). 
Аллоҳ азза ва жалла бандалар учун ерни сокин қилди, қаттиқ силкиниб устидагиларни ҳалок 
қилмаслиги учун тоғлар билан мустаҳкамлаб қўйди, ердан сув чиқарди: анҳор, дарѐ, денгизларни яратди. 
Тирик мавжудотлар фойдаланиши, одамлар зироатда, чорвачиликда манфаат олишлари учун Аллоҳ шундай 
қилди. Бундан ташқари, Аллоҳ ерда турфа йўлларни пайдо қилди. “Эй инсонлар, ернинг турли-туман 
жойларида юринг, ризқ талабида ҳаракат қилинг! Унутманг, қиѐмат куни дунѐда қилган ҳар бир амалингиз 
ҳақида ҳисоб бериш учун Аллоҳ ҳузурига қайтасизлар” дея таъкидлайди Парвардигоримиз. 
Аллоҳ таоло ерни тошдек қаттиқ қилиб қўймади, юриш осон бўлиши, одамлар ерни кавлаб экин 
экишлари, бино қуришлари учун майин қилди. Агар ер тош, олтин ѐки темир каби бўлганида, ѐзда жуда 
исиб, қишда ҳаддан ташқари совиб кетарди. Шунингдек, ер ўликларни бағрига олиб, атроф-муҳитни 
мусаффо сақлайди, ҳар хил касалликлар тарқалиши олдини олади. 
Аллоҳ таоло ҳар бир жонзот ризқини белгилаб қўйгани айтилди. Мавжудотлар ўша ризққа эришиш 
учун сабабларни ишга соладилар, ризқ излайдилар. Бироқ ризқ топишда ѐлғиз ҳаракатнинг ўзи етмайди. 
Бунда таваккул ҳам шарт. Зеро, ҳаракат билан таваккул бир-бирига мувофиқ нарса. Таваккул – қалб иши, 
ҳаракат – аъзолар иши. Чунончи, ризқ топишда биринчи галда Аллоҳга таваккул қилинади: ризқ Аллоҳдан 
эканига имон келтириб, У Зот мададига суянган ҳолда, ишларни енгил қилиши сўралади. Сўнг ризқ 
излашга ўтилади. Бу иккиси бир-бирига зид эмас. Бири иккинчисиз бўлмайди. Фақат таваккул қилса-ю, 
интилиш бўлмаса, банда текинхўрга айланиб қолади. Оқибатда қашшоқлашиб, хорликка юз тутади, обрўъ-
эътиборидан айрилади. Аксинча, таваккул қилмаса-ю, фақат ҳаракат қилишнинг ўзи билан чекланса, “Ризқ 
топиш фақат ўзимга боғлиқ. Ўзимни ўзим боқаман. Аллоҳнинг ѐрдамига муҳтожмасман”, деб ўйласа, ширк 
томон кетиб қолади. 
Аллоҳ таоло айтади: 
"-------------------------------- Арабий матн----------------------------------"