Sportda matematika

Muskul to’qimasini takomili
. 
Muskul to’qimasi mezodermadan takomil etadi. Mezodermada ya’ni o’rta embrional varaqda 
somitlar yoki segmentlangan elementlar ajraladi. Eng muxim somitlardan miotomlar, sklerotomlar 
va dermotomlar xisoblanadi. Miotomlardan muskul to’qimasi rivojlanadi. Miotomlar xujayralari 
dukka o’xshab gavda o’qi bo’ylab cho’ziladi, bular orasida biriktiruvchi to’qimali to’siqlar – 
mioseptalar rivojlanadi. Bu xujayralar mioblastlar deb ataladi. Keyinchalik bu xujayralar 
differensialashadi, ayni xujayralar o’sib, qo’shilib simplastlar xosil qiladi. Bulardan gavda 
muskullari, oyoq-qo’llar muskullari ya’ni skelet muskulaturasi rivojlanadi. Embrional 
taraqqiyotning 7-8 xaftasida asosiy muskullar shakllanib boradi. Xomiladorlikni ikkinchi yarimida 
va tug’ilishdan keyingi davrda quyidagi o’zgarishlar ro’y beradi: muskul tolalar uzunasiga qarab 
chuziladi, kundalang kesmasi kattalashadi. Muskul tarkibida yadrolar soni kamayadi, ularning 
shakli o’zgaradi. Yumaloq va ovalsimon yadrolar tayoqchasimon shaklga aylanadi, miofibrillar 
soni oshadi va diametri qalinlashadi, muskullar orsida joylashgan biriktiruvchi to’qimali pardalar
rivojlanadi va natijada yaxshi ifodalangan muskul guruxlarni ajratish mumkin. Ko’rsatilgan 
o’zgarishlar 25 yoshgacha davom etadi. Odamning umr davomida muskulning og’irligi 3 martaba 
oshadi, skeletniki 27 martaba, terida esa 19 martaba. Lekin, turli muskullar guruxlarning rivojlanish 
darajasi xar xil. Masalan, odamda tug’ilishdan keyingi davrda oyoqlardagi muskullar kuchli 
rivojlanadi. Bu oyoqlarning tayanch va xarakat funksiyalarni bajarishi bilan bog’liq. 
Katta odamda va chaqaloqda muskul massasini % da tasimlanishi
. 
Belgi 
Yangi tug’ilgan 
chaqaloqlar 
Katta odam 
erkaklar 
ayollar 
Tana vazniga nisbatdan muskullar vazni 
23 
42 
36 
Umumiy muskullar vazniga nisbatdan: 
A) kalla muskullari 
4,6 
1,4 
1,4 

---

110 
B) gavda va buyin muskullari 
V) qo’llar muskullari 
G) oyoqlar muskullari 
30,3 
27,1 
38,0 
15,9 
28,4 
54,3 
18,4 
25,4 
54,8 
Agar muskulning qisqarishi natijasida xarakat kelib chiqsa, ya’ni tana yoki ba’zi organlarning 
fazodagi o’rinlari almashinsa, unda dinamik ish. Statik ish bajarilganda qisqarib turgan muskullar 
xarakat qilmaydi, masalan, yuk kutarib turganda. 
Odam tanasining muskullari uz kuchi bilan barobar bo’lmagan turli ishlarni bajarishi mumkin. 
Muskulning kuchi uning tolalarininng miqdoriga - soniga bog’liq, muskul qancha yo’g’on bo’lsa, 
uning kuchi shunchalik kup bo’ladi. Muskulning kuchi uning kundalang kesigining yuzasiga to’g’ri 
proporsional bo’ladi. 
Tana muskularimizning ishi butun organizmning umumiy xolatiga ta’sir qiladi, u qon aylanishini 
kuchaytiradi va xamma organlarda moddalar almashinishining kelib chiqishiga imkon beradi. 
Ishlab turgan muskullarda murakkab kimyoviy reaksiyalar sodir bo’lib turadi. Bu kimyoviy 
protsesslar issiqlik xosil qiladi: agar ishlab turgan muskulda moddalar almashinishining maxsuli 
sifatida anchagina miqdorda sut va karbon kislotalar to’plansa, unda muskul charchaydi. Dam olish 
vaqtida, ya’ni muskullar tinch turganda moddalar almashinuvi natijasida xosil bo’lgan zararli 
maxsulotlar qon orqali undan chiqib ketadi va muskulning ishlash qobiliyati qaytadan tiklanadi.