Sportda matematika

Tos-son buo’g’imi
- son suyagining sharsimon boshchasi tos suyagining quymich kosasiga 
birikishidan xosil bo’ladi. Bu bo’g’im shakli jixatdan yong’oqsimon, oddiy va uch o’qli 
xisoblanadi. Bu bo’g’imda kundalang, sagittal va tik ketgan o’qlar atrofida xarakatlar bajariladi. 
Kundalang o’q atrofida sonni bukish va yozish, sagittal o’q atrofida - uni gavdaga yaqin keltirish va 
undan uzoqlatish, tik o’q atrofida - oyoqni tashqariga burash va oyoqni ichkariga burash 
(pronatsiya, supinatsiya) xarakatlari bajariladi. Bu bo’g’im xarakatlari chegaralangan bo’ladi, 
chunki birikayotgan suyaklarni bo’g’im satxlari bir-biriga nisbatan moslangan, ikkinchidan bo’g’im 
atrofida mustaxkam paylar va baqquvat muskullar joylashgan. Tos-son bo’g’imining eng 
mustaxkam paylaridan yonbosh-son payidir. U 300 kg. og’irlikni kutarish qobiliyatiga ega. 
Kuymich va kov suyaklari tanalaridan boshlangan kuymichson va kov- son paylari son suyagining 
kichik va katta dunglariga birikadi. Bu paylar birgalikda sonni yozish xarakatini chegaralishda 
ishtirok etadilar. Yonbosh-son payi esa sagittal o’q atrofida vujudga keladigan xarakatlarni 
chegaralaydi. Bundan tashqari, tos-son bo’g’imining ichki kapsulasidan aylanma payi boshlanadi, 
bo’g’im ichida esa son suyagining boshchasini payi joylashgan. Bu pay quymich kosachasi tagidan
boshlanib, son suyagining boshchasiga birikadi. Son suyagining boshchasining payi faqat tos-son 
bo’g’imi mustaxkamlashida ishtirok etmay, boshqa funksiyalarni bajaradi. Pay ichida qon tomirlari 
va nervlar joylashgan, bundan tashqari, turli xarakat bajarish vaqtida zarbni kamaytirish vazifasini 
bajaradi. 
Tizza bo’g’imi
- son suyagining pastki uchi va katta boldir suyagi dunglarining ustki yuzalaridan 
xosil bo’lgan. Bo’g’im xosil bo’lishda tizza qopqog’i xam ishtirok etadi. Bo’g’im murakkab, shakli 
jixatdan g’altak-sharsimondir. Bo’g’imda birikaetgan suyaklarning satxlari bir-biriga nisbatan juda 
kam moslangan, shu sababli xarakatlar chegaralangan. Bo’g’im ichida joylashgan medial va lateral 
menisklar xarakatchanlikni oshirishda ishtirok etadilar. Sinovial bo’g’im ichida kup burmalar va 
o’simtalar, bo’g’im atrofida esa shilimshiq xaltalar xosil qiladi. Tizza bo’g’imida kundalang o’q 
atrofida bukish, yozish xarakatlari bajariladi. Xarakatchanlikni graduslarda ifodalash mumkin. 
Bunda bukish xarakatining chegarasi 130-170є ga teng. Tik o’q atrofida pronatsiya va supinatsiya 
xarakatlari bajariladi. Xarakatlar chegarasi 10 atrofida ro’y beradi. 

---

105 
Tizza bo’g’imida bir nechta paylari bor. Ularga katta boldir va kichik boldir kollateral aylanma 
kiradi. Bo’g’im ichida krestsimon paylar joylashgan. Bu paylar bo’g’imni mustaxkamlashda 
ishtirok etadilar. Bo’g’im xaltasining orqasida tizza osti paylari joylashadi.