O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti «axborot texnologiyalari» kafedrasi

ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari (MBBT)
deb yuritiladi. 
Aniqrok qilib aytganda, MBBT - bu ko’plab foydalanuvchilar tomonidan MB ni 
yaratish, unga qo’shimcha ma’lumotlarni kiritish va MB ni birgalikda ishlatish 
uchun zarur bo’lgan dasturlar majmuidir. MBBT ning asosiy tarkibiy qismi – 
ma’lumotlar bo’lsa, boshqa tarkibiy qismi- 
foydalanuvchilar
dir 
Ma’lumotlar bazasi modellari quyidagi turlarga bo’linadi: 

Daraxtsimon
(ierrarxik ) modellar.

Tarmoqli
( turli) modellar. 

Relyastion
modellar. 
Daraxtsimon (ierarxik) 
modelda ob’ektlar yozuvlar ko’rinishida ifodalanadi. 
Ierarxik modelda ikki so’z bilan yarusdagi elementlar bog’langan bo’lsa, unday 
ma’lumotlar 
tarmoqli ( turli) 
modelda ifodalangan deyiladi. Tarmoqli modellarda 
xam ob’ektlar daraxtsimon modellardagi kabi yozuvlar kurinishida tasvirlanadi. 
Ob’ektlarning o’zaro aloqalari yozuvlar o’rtasidagi aloqalar sifatida tavsiflanadi.
Relyastion
modellarda esa ob’ektlar va ularning o’zaro aloqalari ikki o’lchovli 
jadval ko’rinishida tasvirlanadi. 

---

Ma’lumotlarning bunday ko’rinishda tasvirlanishi ob’ektlarning o’zaro aloqalarini
yaqqol tasvirlanishiga asos bo’ladi. 
Microsoft Access dasturi ham relyastion modellar asosida qurilgan bo’lib, 
unda tashkil qilinadigan MB lar jadval ko’rinishida aks etadi. Bunday 
jadvaldagi ustunlar maydoni deb, satrlar esa yozuv deb ataladi.
Maydon- m
a’lumotlarni tashkil etishning oddiy birligi bo’lib, ma’lumotning 
alohida, bo’linmas birligiga egaligi
rekviziti
mos keladi.
Yozuv- 
mantiqiy boglangan
rekvizitlarga
mos keluvchi maydonlar 
yigindisidir. Yozuvning tuzilishi o’z tarkibiga mos har bir oddiy 
ma’lumotga ega maydonlar tarkibi va ketma-ketligi bilan belgilanadi. 
Demak, maydon MB ning asosiy tuzilmali elementi bo’lib, quyidagi 
parametrlar bilan ifodalanadi:
uzunligi ( belgi va simvollarda ifodalanib, baytlarda o’lchanadi ); 
nomi ( maydonning o’ziga xos alohida xususiyati); 
imzo ( ustun sarlavhasi haqida ma’lumot). 
1. Korxonalarda bajariladigan ishlarni avtomatlashtirish uchun kompyuterlar 
bir biriga ulanadi va natijada, ҳisoblash tarmoqlari ҳosil bo’ladi. Hisoblash 
tarmoqlarida quyidagi imkoniyatlar mavjud: 
— ma’lumotlar va fayllarni bir kompyuterdan boshqasiga o’tkazish; 
— umumiy ma’lumotlar xazinasini tashkil qilish va uni ishlatish; 
— axborot tizimlarini tashkil qilish. 
Kompyuter tarmoғi-bu kompyuterlarni bir-biri bilan boғlaydigan tizim 
ҳisoblanadi. U disklarni ishlatmasdan, ma’lumotlarni bir kompyuterdan ikkinchi 
kompyuterga uzatish uchun xizmat qiladi. 
Hisoblash tarmoqlari quyidagi tiplarga bo’linadi: 
— LAN(Local Area Network) — Lokal hisoblash tarmog’i. 
— MAN (Metropolitan – regional Area Network) –korporativ (regional yoki 
mintaqaviy) hisoblash tarmog’i. 
— WAN (Wide Area Network) — jahon hisoblash tarmog’i.