O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti «axborot texnologiyalari» kafedrasi

Dastur ta’minotini yaratish va undan foydalanish bosqichlari kaskad 
modeli 
DT ning dastlabki ishlab chiqilgan modellaridan biri sharshara (vodopad) modeli (waterfall 
model) hisoblanadi, yoki boshqachasiga kaskadli modeldir. 
2- rasm. Dastur ta’minotini ishlab chiqishning kaskadli modeli 
Agar axborot tizimini loyiha sifatida tasavvur etsak, uni ishlab chiqishning “sharshara” 
modelini quyidagicha tasavvur etish mumkin: 
•
Birinchi etapda echilishi kerak bulgan muammo buyicha buyurtmachi talablari 
o’rganiladi. Ushbu etap natijasi bo’lib 
texnik topshiriq
hisoblanadi. 
•
Ikkinchi etapda texnik topshirikda berilgan talablar bo’yicha loyiha echimlari 
tayyorlanadi. Ushbu etap natijasi bulib loyihani amalga oshirish uchun kerakli 
loyiha 
hujjatlari to’plami
hisoblanadi. 
•
Uchinchi etap loyihani amalga oshirish hisoblanadi. Bunda loyiha hujjatlari asosida 
dastur ta’minoti yaratiladi. Ushbu etap natijasi bulib 
tayyor dasturiy mahsulot
hisoblanadi. 
•
Turtinchi etapda tayyor dasturiy maxsulotning texnik topshiriqka mosligi tekshiriladi. 
Tajribada ayrim kamchiliklar kurinib kolishi mumkin, ular tuzatiladi. 

---

•
Oxirgi etap tayyor mahsulotni buyurtmachiga etkazish. Bunda buyurtmachiga 
etkazilganligi hujjatlashtiriladi.
An’anaviy model hisoblangan sharshara yoki kaskadli model boshqaruv uchun juda 
qulaydir. Bu model keyingi faza ishlashi boshlanishidan oldin ixtiyoriy faza ishi tugallanishini 
ko’zda tutadi. Har bir bosqichdan keyin hamma qilingan ishlar qayta ko’riladi va hujjatlanadi. 
Har qaysi vaqtda yaratilish jarayoni qaysi darajaga etganligi yaqqol aniqlanadi. 
Kaskadli modelning ustunlik tomonlari: 
•
Har bir etap oxirida bajarilish natijalari bulgan loyiha hujjatlari tayyorlanadi. Oxirgi 
etaplarda foydalanuvchiga kursatmalar xam tayyorlanadi. 
•
Mantikiy ketma-ketlikdagi bajariladigan ishlarning tugatish vaqti va unga ketadigan 
xarajatlarni rejalashtirishga imkon beradi. 
•
Kaskadli model ko’pincha muxandislik vazifalarini bajarishda o’zining yaxshi 
tomonlarini ko’rsatdi. 
Kaskadli modelning kamchiliklari: 
•
Natijani olish uchun loyiha oxirigacha kutish kerak. 
•
Bir etapda yul quyilgan kamchilik keyingi etaplardagina bilinadi, keyingi etapda 
utilganda esa oldingi etap hujjatlashtirilgan buladi. 
•
Buyurtmachi oralik etap natijalarini kurmaydi. 
•
Tavakkalchilik yukori darajada va kiritilgan mablag koplanishi xavf ostida koladi 
•
Etaplarda topilgan kamchiliklar uni boshkarishda xam kiyinchiliklar tugdiradi. 
•
Xato topilgandan sung uni aybdorini kidirish boshlanadi, kollektivda axillik buziladi. 
An’anaviy “sharshara” modelining kuchli va kuchsiz taraflarini quyidagi jadvalda 
keltirilgan: