Milliy universiteti m. Xudoyqulov ju r n a L ist ik a g a k ir is h

partiya kitobdan o 'z ta'lim oti, siyosatini ommaga yetkazish vositasi 
sifatida keng foydalandi. Faqat demokratik jamiyatdagina kitob 
haqiqiy 
umuminsoniy 
ahamiyat 
kasb 
etadi 
Mustaqil
O ' zbekistonda 
nashr 
etilayotgan 
kitoblar 
ana 
shunday
xususiyatlarga egadir.
Kitobning matbuot tasnifidagi o 'rn i o'ziga xos bo lib, unda 
vaqtli matbuotning barcha xususiyatlari mavjudiigini ko'rish 
mumkin. Kitob ham xuddi gazeta va jumal singari bosiladi va u 
tashqi ko'rinishidan ko'proq jum alni eslatadi. 
Kitob ham 
matbuotning boshqa turlari kabi ijtimoiy hayotni o'zida aks 
ettiradi, uni biladi, tadqiq qiladi va borliqqa qaytadan ta'sir 
ko'rsatadi. Ya’ni, matbuot funksiyalari kitobda ham o 'z ifodasini 
topadi, u ham hayot voqealarini tasvirlaydi, tahlii qiladi va unga 
ta'sir ko'rsatadi. Matbuot tamoyiJlari ham kitob uchun taalluqiidir. 
Kitob ham umuminsoniylik, xalqchillik, milliylik, xaqqoniylik 
qonuniyatlariga bo'ysunadi.
An'anaviylik va yangi omillar yaratish, jamoatchilik fikrini 
shakllantirish ham kitob va u tayyorlanadigan nashriyotlar faoliyati 
uchun taalluqlidir. Bu hollar kitobning matbuot tasnifida o'ziga 
xos o 'rin tutishini ko'rsatib turibdi. Ammo, kitobni bevosita vaqtli 
matbuot turi deb bo'lm aydi, uning ijtimoiy vazifasi kengroqdir.
109
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Boshqacha qilib aytganda, insonning vaqtli matbuotga sig'm ay 
qolgan barcha kcng va chuqur qiziqish va manfaatlari kitobda o 'z
aksini topadi.
Kitob tarixi insoniyat tarixi bilan, kishilarning aloqa vositasi 
bo'lgan tilga va uning shakliy ifodasi bo'lgan yozuvga ega bo'lishi 
bilan bog'liqdir. Insonlar dastlab yerga, toshlarga yozganlar, 
mashhur Urxun—Yenisey bitiklari, Eron shohi Doroning Behustun 
tog'iga o'ydirgan yozuvi va hoshqa ko'pgina tarixiy osori — 
atiqalar shular jumlasidandir. 
Keyinchalik sopolga, idishlarga 
yozilgan yozuvlar ham topildi. Bu bitiklarni kitoblaming dastlabki, 
ibtidoiy ko'rinishlari deyish mumkin. Keyinchalik hayvonlar 
terisiga bitilgan dastlabki kitoblar paydo bo'ldi. Jumladan, 
eramizdan oldingi VII —VI asrlarda vujudga kelgan Zardo'shtiylik 
dinining muqaddas kitobi bo'lm ish «Avesta» 200 kiyik terisiga 
yozilgan edi. Hindislonda ham qadim-qadimdan «Veda» deb 
nomlangan qo'lyozm a kitoblar mavjud bo'lgan. Eramizning Yl 1- 
Y Ill asrlariga kelib qog'oz ixtiro qilindi va qo'lyozm a kitoblar 
vujudga keldi. Q o'lyozm a kitobchilik uzoq vaqt — o 'n asrlar 
mobaynida davom etdi. O 'rta asming huyuk allomalari Abu Nasr 
Farobiy, Ahmad 
Farg'oniy, 
Muhammad al-Xorazmiy, Abu 
Rayhon Beruniy, Abu Ali lbn Sino, tilshunos olim Mahmud 
Qoshg'ariyj m a'rifatgo'y shoiriar Yusuf Xos Hojib, Ahmad 
Yugnakiy, huyuk mutafakkir shoir Alisher Navoiy, Bobur va 
boshqa ulug' ajdodlarimizning o'lm as asarlari qo'lyozm a holida 
bizgacha etib keldi.
XY asming birinchi yarmida Yevropada — Germaniyada logan 
Gutenberg kitohni bosma tarzda ko'paytirish usulini ishlab chiqdi. 
Bu usul bo'yicha 1445-yilda dastlabki laqvimlar, varaqalar, 1452— 
yilda esa «Injil» kitobi nashr etildi. 1455—yilda I.Gutenbcrg 
«Turklarga qarshi — nasroniy din vakillarini chorlash» degan 
kitobni nashr etadi. Unda nasroniy dindagi kishilami salh yurishiga 
chorlanadi. Bu esa dastlabki kitoblaming ham siyosiy vosita 
sifatida xizmat qilganligini ko'rsatib turibdi. 1475—yilda ingliz 
tilida birinchi kitob nashr etildi. Bu — «Troya tarixiga oid 
hikoyalar to'plam i» edi. EGutenbeigning ixtirosi Yevropa bo'ylab 
keng tarqala boshladi. Rossiyadagi birinchi bosma kitob rus
110
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

matbaachisi Ivan Fyodorov tomonidan 1564—yilda nashr etilgan 
«AnocToa» kitobi edi. 1846—yilda Maynts shaprida arab harflarida 
birinchi kitob — «Ilohiy shahar lerusalimning muqaddas joylariga 
haj qilish* degan kitob nashr elildi16.
Rizning o'lkam izda birinchi bosma kitoblar XIX asming 
ikkinchi yarmida paydo bo ldi. O'lkamizda birinchi bosmaxona 
1867—yilning 14 iyunidan ish boshladi. Birinchi nashr etilgan 
bosma kitob esa 1868—yilda dunyo yuzini ko'rgan «3aMerKM o 
ropHoii cTpaHe 
y BeptnnH My 
h
Hapbtna 
n