Milliy universiteti m. Xudoyqulov ju r n a L ist ik a g a k ir is h

OMMAVIY AXBOROT VOSITALARI TIPOLOGIYASI
KIRISH
Ommaviy axborot vositalari tipologiyasi Ommaviy axborot 
vositalari 
nazariyasi 
fanining 
mantiqiy davomi 
hisoblanadi. 
Ommaviy axborot vositalari nazariyasi matbuotning mohiyati, 
ichki 
qonuniyatlari 
to'g'risidagi 
fan 
bo'lsa, 
mazkur 
fan 
matbuotning aniq, muayyan ko'rinishiari to 'g 'risid a bahs yuritadi. 
Ommaviy axborot vositalari nazariyasi 
matbuotning ijtimoiy 
tabiati, uning 
funksiya va 
prinsiplari va boshqa ichki 
qonuniyatlarini o'rganar ekan, uni bir butun holda tekshiradi, 
talqin etadi. Holhuki, ommaviy axborot vositalari qator muayyan 
ko'rinishlarga egadir. 
Ulaming tashqi ko'rinishlari turlicha 
bo'lishi, chunonchi qog'ozga bosilgan bosma so 'z shaklida yoki 
‘tovushni qabul qiluvchi yoinki ham tovush, ham tasvimi qabul 
qiluvchi apparat shaklida o 'z ifodasini topishi mumkin. Ommaviy 
axborot vositalarining nomi ham turlicha: varaqa, gazeta, jumal, 
radio, 
teleko' rsatuvlar 
va 
boshqalardir. 
Bu 
vositalaming 
informatsiya tarqatish va ommaga ta'sir ko'rsatish yo'llari ham 
turiichadir. Ammo ommaviy axborot vositalarining mazkur barcha 
turiarini birlashtirib turuvchi umumiy narsa— ulaming tjiatbuot 
qonuniyatlari asosida ish ko'rishidir. Shuning uchun ham u 
matbuot nazariyasi bilan bog'lanib ketadi, ta'bir joiz bo'lsa 
matbuot 
nazariyasi 
kursi 
matbuotning asosi, 
«poydevori»ni 
o'rgansa, ommaviy axborot vositalari tipologiyasi uning ko'zga 
ko'rinib turgan tom onlan haqida bahs yuritadi. Bu jihatdan u 
matbuot turlari bilan nazariy hamda amaliy — tanishtiruv 
vazifasini bajaradi.
O 'zbekiston Respublikasining 1997—yil 26-dekabrda qabul 
qilingan «Ommaviy axborot vositalari to'g'risida»gi qonunga 
muvofiq gazetalar, jurnallar, axborotnomalar, byulletenlar, axborot 
agentliklari, televideniya (kabelli, efir—kabelli televideniya) va 
radio 
eshittirishlar, 
hujjatli 
kino, 
elektron 
axborot 
tizimi, 
shuningdek, doimiy nomga ega bo'lgan, davlat tasarrufidagi, 
mustaqil va boshqa ommaviy davriy nashrlar ommaviy axborot
59
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

vositalari hisoblanadilar8 
Demak, Ommaviy axborot vositalari 
tipologiyasi ana shu umumiy axborot vositalarining eng asosiylari 
— gazetalar, jum allar, radio, televideniya, axborot agentiiklari 
hamda matbuotning alohida bir turi bo'lgan kitob nashriyotlari, 
ulaming umumiy, mushtarak qonuniyati hamda o'ziga xos 
xususiyatlari, faoliyatini o'rganadi. Shuningdek, mazkur axborot 
vositalarining dunyoga 
kelish tarixi, 
rivojlanish yo'llari 
va 
kelgusidagi taraqqiyoti masalalari ham ko'rib o'tiladi. Har bir 
ommaviy axborot vositalarining ichki tuzilishlari, matbuot tasnifida 
egallagan o 'm i, ahamiyati, boshqa masalalar ham mazkur OAV 
tipologiyasining bahs mavzuiga kiradi.
Jamiyat taraqqiyoti bilan ommaviy axborot vositalarining xillari 
ham ko'payib, ulaming nomlanishi ham o'zgarib bormoqda. 
Aslida matbuot turlari b o 'lib hisoblangan bu ijtimoiy hodisalaming 
yig'indisi «jumalistika» atamasi bilan ham ataladi. Ammo hoziigi 
daviga kelib, ular «Matbuot va ommaviy axborot vositalari* yoki 
to'ppadan 
— 
to 'g 'r i 
«Ommaviy 
axborot 
vositalari* 
deb 
nomlqnmoqda Aslida ular matbuot turlari (ayrimlari matbuotning 
texnikaga, to 'g 'r iro g 'i elektron texnikaga asoslangan turlari bo'lsa 
ham) deb nomlanishi mumkin.