Milliy universiteti m. Xudoyqulov ju r n a L ist ik a g a k ir is h

partiyalarga emas, insoniyatga xizmat qilishni o 'z oidiga maqsad 
qilib q o 'y m o g 'i, insoniyatga foyda keltirmog'i, uning hayoti 
doimo erkin, farovon kechishi uchun, dunyoda tinchlik hukmron 
bo'lishi uchun, ozodlik, tenglik, demokratiya uchun, yer yuzida 
aldov, zulm, urush bo'lmasligi uchun, poklik va olijanoblik uchun, 
doimo 
haqiqat 
qaror 
topishi 
uchun, 
taraqqiyot 
uchun 
kurashmog'i, 
shu 
yo'lda 
faoliyat 
ko'rsatm og'i 
lozim. 
Umuminsoniylik 
prinsipining zarracha bo'lsa-da buzilishi - 
matbuotning ayrim shaxslar manfaatiga xizmat qilishi (agar bu 
insoniyatga zarar keltirsa), zulm-zo'rovonlik vositachisi bo'Iish, 
haqiqatdan k o 'z yumish, yolg'on, yuzaki, bir yoqlama xabarlar 
tarqatish, milliy, irqiy va diniy nizolarni keltirib chiqarish, urushni 
tashviq qilish va boshqalar sodir bo'lsa o 'sh a matbuot nashri, 
ommaviy axborot vositasi o 'z
funksiyasini bajara olmaydi 
va 
undan insoniyat yuz o'giradi.
Umuminsoniylik prinsipi har bir jumalist, publitsist va ijodkor 
uchun uning ijtimoiy-siyosiy va kasbiy darajasini belgilovchi, ijodiy 
mahsulining pirrovard bahosini beruvchi, uning kerak-nokerakligi, 
foyda-zararini, qimmatini belgUovchi birdan-bir xolis mezondir. 
Jumalistning 
har 
bir 
informatsiyasi, 
publitsistning 
fikri, 
ijodkoming har bir satri, asari insoniyatga nima bera olishi bilan 
o'lchanadi. Bunga buyuk ijodkorlar, 
publitsistlaming faoliyati, 
yozgan asarlari misol bo 'la oladi. Ular tomonidan yaratilgan har 
bir asar insoniyatga biror yangilik, yangi fikr, yangi g'oya, yangi 
zavq-shavq, his-hayajon bereagina bu asar o'lm aydi, umrboqiy 
b o 'lib qoladi. Aksincha, shunchaki. o 'z shaxsiy manfaati uchun, 
biror shaxs yoki guruhga yoqish uchun, yoinki yuzaki, xom-xatala 
yozilgan bo'lsa bunday asarning umri qisqadir. Shunday ekan — 
umuminsoniylik 
matbuotning ham, adabiyot va san’atning ham 
bosh prinsipi, ijod va faoliyat qoidasi b o'Im og'i kerak.
Matbuotning bosh prinsiplaridan biri xalqchillikdir. Xalqchillik 
— umuminsoniylikning tarkibiy qismi, mantiqiy davomi, muayyan 
ko'rinishidir. Bu prinsipning nazariy asosi shundan iboratki, xalq 
tarixning 
yaratuvchisi, 
dunyodagi 
barcha 
moddiy-ma'naviy
39
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

boyliklar 
ijodkori, 
tarixiy 
taraqqiyotni 
oJg'a 
suruvchisidir. 
Umuminsoniyat o 'z navbatida xalqlarga bo'linadi. Xalq (arabcha - 
yaratilmish degan m a'noni bildiradi) ma'lum hududda yashovchi, 
o 'z tarixi, taqdiri, manfaati bilan birlashgan odamlaming katta 
yig indisidir. Masalan, o'zbek xalqi, rus xalqi, O 'zbekiston xalqi, 
dunyo xalqlari va hk. Xalq bir millatdan yoki bimecha millatdan 
iborat bo'lishi mumkin. O 'z hududidagi barcha ijtimoiy-siyosiy, 
iqtisodiy, jug'rofiy, ekologik va boshqa muammolar va masalalar 
xalqqa 
tegishlidir. 
Xalq 
insoniyatning bir 
bo'lagi 
sifatida 
umuminsoniy va o'zigagina tegishli bo'lgan manfaatlaiga egadir. 
Binobarin ana shu hududda faoliyat ko'rsatuvchi, shu xalqqa 
tegishli bo'lgan matbuot xalqchillik prinsipiga amal qilishi, ya'ni 
o 'sh a xalq manfaatlari va maqsadlari yo'lida xizmat qilishi lozim. 
Bu prinsipning talabi shundan iboratki har bir matbuot nashri, har 
bir ommaviy axborot vositasi o 'z xalqining manfaati, tarixi, 
madaniyati, laraqqiyoti masalalarini keng yoritishi, uning ijtimoiy- 
siyosiy, iqtisodiy, rpadaniy-m a'naviy yuksalishiga xizmat qilm og'i 
shart. Bu matbuotning o 'z funksiyalarini bajarishi, ya’ni ijtimoiy 
. 
hayotni, ixalq hayotini to 'Ia aks ettirish, tahlil qilish va unga 
qaytadan ta'sir ko'rsatishining asosi hisoblanadi. Matbuot xalqning 
kundalik fikr va tuyg'ularining aniq va yangroq ifodasi bo'lishi 
lozim. U xalq orasida bo'lishi hamda xalqning umid va 
tashvishlari, mehri va nafrati, quvonch va dardini teng baham 
ko'rishi shart. H ar bir matbuot nashri, ommaviy axborot vositasi 
xalqdan ajralmasligi, uning hayotiy muammolarini ochiq, xolis 
bayon 
qilishi, 
xalq 
orzu-umidi, 
fikr-tuyg'ularining 
haqiqiy 
ifodachisi b o 'lm o g 'i kerak. Buning zarracha bo'lsada buzilishi — 
xalqdan ajralib qolish, xalq hayotini buzib, xaspo'shlab yoritish, 
yakka shaxs, yakka g oyaga xizmat qilish va boshqa hollar 
matbuotning o 'z
funksiyalarini bajara olmasligiga, xalqning 
noroziligi va inkoriga sabab bo'ladi. Unday matbuot nashrini xalq 
o'qim aydi, ommaviy axborot vositalaridan yuz o'giradi.
Xalqchillik prinsipi har bir jumalistdan, publitsistdan, har bir 
ijodkordan o'zining butun ijodi, qalb qo'rini xaiqqa bag'ishlashni, 
butun umr xalqqa xizmat qilishni talab etadi. Har bir qalam sahibi 
o 'z asrlarida xalqning hayoti, mehnati, tashvishi, quvonchi, fikr-
40
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o 'y i, orzu-umidlarini keng, haqqoniy tasvirlashi lozim. Xalqchillik 
publitsistika va badiiy ijodning eng muhim talabi, har qanday 
asaming hayotiyligi, umrboqiyligini belgiiovchi asosiy va bemurosa 
mezondir. Xalq ruhi, uning diiidagilami ifoda etuvchi va yuksak 
mahorat bilan yozilgan asarlargina umrboqiy bo'lishi mumkin. 
Agar jumalist, publitsist, ijodkor xalqchiliikka erisha olmas ekan, 
hech qachon xalq nazariga tushmaydi, xalqning hurmat-e'tiborini 
qozona olmaydi.
Xalqchillik 
prinsipining 
aniq 
ko'rinishlaridan 
biri 
— 
milliylikdir. Binobarin matbuot milliylik 
prinsipiga ham amal 
qilishi lozim. Millat — tarixan tashkil topgan, madaniyati, tili, 
hududi, iqtisodiy hayoti va ruhiy xususiyatlarining umumiyligi 
asosida vujudga kelgan odamlar birlashmasidir. Masalan, o'zbek 
millati, 
rus 
millati 
va 
hk. 
Milliylik 
xalqchillikning, 
umuminsoniylikning mushtarak bir tarkibiy qismi, muayyan 
ko'rinishi ekan, shu millat hududida, shu millat tilida chiquvchi 
matbuot o 'z millatining manfaati, orzu-umidi, taraqqiyoti uchun 
xizmat qilishi kerak. Barcha matbuot nashrlari, ommaviy axborot 
vositalari kundalik faoliyatlarida shu millatning ijtimoiy-siyosiy, 
iqtisodiy va m adaniy-m a'naviy hayotini keng yoritishi, millatning 
dardi bilan nafas olishi lozim. Har bir jurnalist, publitsist, ijodkor 
o 'z asarlarida o 'z millatining hayoti, ruhi, fikr-o'ylari, quvonch va 
tashvishlarini aks ettirishi, milliy qadriyatlarga suyanishi shart. 
Buning uchun millatning tili va dilini, ruhini yaxshi idrok eta 
bilishi lozim. Shu bilan biigalikda milliylik, millat manfaatlari 
umumxalq 
manfaatlariga, 
umuminsoniyat 
manfaatlariga 
zid 
kelmasligi, o 'zaro mushtarak bo'Iishi talab etiladi. Milliylikni 
mensimaslik manqurtlikka, kosmopolitizmga olib kelganidek bir 
millat manfaatlarini xalq manfaati, umuminsoniyat qadriyatlaridan 
yuqori qo'yish milliy mahdudlikka, milliy zo'ravonlikka olib 
kelishi mumkin. Har bir jurnalist, publitsist, ijodkor o 'z millatini 
sevishi bilan bir qatorda ham boshqa millatlami ham hurmat 
qilishi, ularning ham xususiyatlarini, manfaatlarini tushunishi va 
shu asosda ijod qilishi lozim. Ya’ni, jumalist, ijodkor milliylik, o 'z
millatiga xizmat qilish orqaligina xalqchillik va umuminsoniylikka 
xizmat qila oladi.
41
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Matbuotning eng muhim qonuni, prinsiplaridan biri — uning 
haqqoniyligidir. Haqqoniylik — mutfaq haqiqatga intilish insonning 
dunyoni bilishdagi bosh talabi, ish usulidir. Inson paydo bo'lib, 
ongi rivojlana boshtagan paytdan boshlab o 'zin i o 'ra b turgan narsa 
va ashyolaming, yuz berayotgan voqea va hodisalaming asl, tub 
mohiyatini bilib olishga intiladi, bu yo'ldan aslo to'xtam aydi. 
Chunki haqqoniy bilim va aniq tajribagina insonning dunyoni 
bilishi va egallashida qo'I keladi. Ammo tajribasizlik tufayii 
n o to 'g 'ri xulosalar ham kelib chiqadi, bir insonning ikkinchi 
insondan 
manfaat qidirishi, 
o 'zaro
munosabatlar natijasida 
yolg'on ham kelib chiqqan. Insoniyat o'zining necha asrlik hayoti, 
faoliyati davomida ana shu rost va yolg'on o'rtasida qolib, 
haqiqatni, ya’ni rostni izlab keladi. 
Insoniyatning ma’naviy 
mahsuli bo'lgan matbuot insoniyatga xizmat qilar ekan haqiqatga 
asoslanmog'i, ijtimoiy hayot voqealarini haqqoniy aks ettirm og'i, 
rost so 'zlam o g 'i kerak. Shundagina u insoniyat intilgan ezgulikka, 
adolatga, taraqqiyotga xizmat qiladi. Aksincha bo'lsa — matbuot 
yolg'on xabarlar tarqatsa, hayotni bir yoqlama, n o to 'g 'ri yoritsa, 
yolg'on so'zlasa insoniyatga katta zarar yetkazadi, inqirozga 
etaklaydi. Shunday ekan barcha matbuot nashrlari, ommaviy 
axborot vositalari haqqoniylik 
prinsipiga amal qilishi shart. 
Bundan zarracha chekinish uning o 'z
funksiyalarini hajarishda 
m one'lik qiladi. Bu 
prinsip har bir jumalist, 
publitsist va 
ijodkordan faqat haqiqatni, ayni haqiqatni yozishni talab etadi. 
Haqqoniylik publitsistik va badiiy ijodning bosh mezoni, asosiy 
talabidir. Hayot haqiqatlarini ochib bera olgan, o 'z millati, xalqi 
va provard 
natijada umuminsoniyat 
uchun qadrli 
bo'Igan 
asarlapgina umrboqiydir. Bu 
prinsipning zarracha bo'!sa-da 
buzilishi, o 'z manfaati yoki yakka g'oya, shaxs talabi bilan hayot 
haqiqatidan k o 'z yumish ijodkoming inqiroziga sabab bo'ladi.
Oldingi davr — kommunistik matbuot boshqa 
prinsiplar 
qatorida haqqoniylik prinsipiga ham rioya qilmaganligi boisidan 
inqirozga uchradi. Mustaqiliikka erishgan O 'zbekiston matbuotida 
boshqa 
prinsiplar qatorida haqqoniylik 
prinsipi ham tobora 
takomil topib bormoqda.
42
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Matbuotning asosiy 
prinsiplaridan biri — ommaviylikdir. 
Ommaviylik har bir matbuot nashrining va ommaviy axborot 
vositasida ko'pchilikning doimiy ishtirok etishi, uning ko'pchilik 
tomonidan yaxshi kutib olinishi, 
ommalashuvidir. Ommaviylik 
prinsipi umuminsoniylik, xalqchillik, milliylik va haqqoniylikning 
mantiqiy davomi bo'lib, yuqoridagi 
prinsiplarga qat'iy amal 
qilgan va shu asosda o 'z funksiyalarini to la bajara olgan matbuot 
nashri, 
ommaviy 
axborot 
vositasigina 
keng 
ommalashuvi, 
o'quvchilar, radiotinglovchilar va teletamoshabinlarga manzur 
bo'lishi mumkin. Shu bilan birlikda bu prinsip har bir matbuot 
nashri va ommaviy axborot vositasidan yuksak saviyada ish olib 
borishni, har bir jurnalist, publitsist va ijodkordan katta mehnat va 
mahoratni, doimiy izlanishni talab qiladi. Ommaviylikka erisha 
olmagan matbuot nashri, jumalist muvaffaqiyat qozona olmaydi.
Matbuot faoliyatida partiyaviylik 
prinsipi ham mavjuddir. 
Kommunistik matbuotda hu prinsip barcha matbuot nashrlari va 
ommaviy axborot vositalari uchun bosh, majburiy qoida qilib 
qo'yilgan edi. 
Aslida esa partiyaviylik — umuminsoniylik, 
xalqchilik 
va 
haqqoniylik 
bilan 
o'lchanuvchi 
tushuncha 
hisoblanadi. Partiyaviylik 
prinsipi jamiyatdagi ayrim partiyalar, 
uyushmalar, tashkilotlar tomonidan nashr etiladigan maibuot 
organlari uchun qb'llaniladigan qoida bo'lib, o 'sh a partiya, 
uyushma, tashkilotning dasturi, yo'l-yo'riqlari asosida ish ko rish 
demakdir. Bu — tabiiy bir hol. Ammo partiyaviylik 
prinsipi 
yuqorida ta'kidlab o'tilganidek umuminsoniylik, xalqchillik va 
milliylik 
prinsipiga, shuningdek haqqoniylikka zid bo'lmasligi 
kerak. Aks holda u jamiyatga zararli hodisaga aylanadi.
Mustaqil O'zbekistonda qator partiya gazetalari — O'zbekiston 
Xalq demokratik partiyasining oigani —“O'zbekiston ovozi”, 
Fidokorlar partiyasining nashri —“Fidokor”, Adolat sotsial- 
demokratik partiyasining nashri - “Adolat”, O'zbekiston Milliy 
tiklanish