Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti shahrisabz filiali

Xristianlikdagi oqimlar.
Xristianlikning shakllanib turli mamlakatlarga 
yoyilishi, ijtimoiy hayotda yuzaga kelgan siyosiy, iqtisodiy, madaniy, maьnaviy 
siljishlarga ham duch kela boshlagan. Boshqa jaxon dinlari kabi unda ham turli 
yo‘nalishlar, mazhablar, sektalarga bo‘linish jarayoni sodir bo‘lgan. 
Eng birinchi ajralish xristianlikda IV-V asrlarda ro‘y bergan, ya'ni Iso masihni
talqin qilishda farklanadigan ikkita diniy-aqidaviy yo‘nalishlar - monofizitlar va 
nestorianlar yuzaga kelgan. 
Ko‘pchilik xristian ilohiyotchilari Iso masihni ham xudo, ham odam mohiyatiga 
ega deb bilsa, Konstantinopolь arximandrati Yevtaxiya ta'limotining tarafdorlari bo‘lgan 
monofizitlar u faqatgina xudo mohiyatining birligidan iborat deb hisoblaganlar. 
Kostantinopol patriarxi Nestor qarashlari tarafdori bo‘lgan nestorianlar esa u xudo 
insonlar hayoti kabi yashashi uchun vujudga kelgan odamdir, deb targ‘ib qildilar. 
Efes soborida (431 yil) iestorianchilikka bid'at deb karalib, uning tarafdorlarini 
ta'qib qilish boshlangan. Natijada ommaviy harakatlar boshlashlariga sabab bo‘lgan. 
Hozirgi kunda monofizitlikka Yaqin sharkdagi Yakobitchilar, Janubiy Hindiston 
va Efiopiya xristian aholisining 96 foizi amal qiladi. 
471 yildan e'tiboran yuqorida qayd etilgan cherkovlar qadimgi Sharq cherkovlari 
deb atala boshlangam. Nestorianlar, eng avval, Ossuriylar orasida tarqalgai. Bularning 
diniy jamoalari xozirda ham Suriyada, Iroqda, Eronda va Hindistonda bor. 
1054 yilga kelib xristianlikning pravoslav va katolik cherkoviga bo‘linishi rasman 
tan olingan. Bu bo‘linish Rim imperiyasining Sharqiy va g‘arbiy qismlari orasidagi 
feodal munosabatlarning tafovutlarini o‘zida aks ettirgan. Rim papasi bilan 
Konstatinopol patriarxi o‘rtasidagi barcha xristian cherkovlari ustidan yakka hokimlik 
o‘rnatish uchun shiddatli kurashlar bo‘lgan. Xristianlikning alohida va mustaqil g‘arbiy 
tarmog‘i Rim katolik cherkovi, ya'ni umumiy, jahon Rim cherkovi deb atala boshlagan. 
Dunyoviy hokimiyatga tobe bo‘lgan Sharqiy xristianlik grek-kefilik (grekcha - butun 
dunyo) yoki izchil, sobitqadam (ortodoksal) xristianlik deb atala boshlangan. 
Pravoslavie va katolitsizm yerlarida umumiylik ham, bir-biridan farklanadigan jihatlari 
ham bor. 
XVI asrdagi reformatsiya jarayonida feodalizm va kapitalizmga qarshi keng 
quloch yozgan harakatlar Yevropadagi burjua revolyutsiyalarining eig birinchi ifodalari 
edi. Katolitsizmdan bir necha Yevropa cherkovlari ajralib chiqishi patijasida 
xristiailikda protestantlik harakatlari vujudga kelgan. Buning doirasida lyuteranlik, 
anabaptizm, anglikanlik va kalьninizm cherkovlari shakllangan. Har bir chsrkovning 
asosiy marosimlari jihatidan o‘zlariga xos bo‘lgan tomonlarga ega bo‘lishi bilan bir 
qatorda, bular ham o‘z navbatida bir necha yo‘nalishlar, mazhablar va oqimlarga 
bo‘lindi. 
Hozirgi 
zamon 
xristianligida 
turli 
yo‘nalish 
va 
oqimlar 
orasidagi 
kelishmovchiliklarning kamaytirilishi bugungi kun uchun xosdir. Bunga 1948 yilda 

---

62 
tashkil topgan Jahon cherkovlari kengashining faoliyatlari va ekumenik xristianlar 
ko‘maklashmoqda.