Sharq tillari

 
Shart mayli 
To‟g‟ri fe‟lning shart mayli hozirgi-kelasi zamon shaklidan olinib, so‟z oxiri 
sukunli qilininadi.Ko‟plik shaklning 2-3-shaxs, muannas jinslaridan tashqari hamma 
shakllarda so‟z oxiridagi nunlar tushib qoladi. 
Uch harfli fe‟llarning 1- bob shart maylidagi tuslanish jadvali 
Ko‟plik son Ikkilik son 
Birlik son 
Jinslar 
Shaxs 
تزٌٗ 
----- 
تزًا 
Muzakkar 
Muannas 
1 
اٞجزٌر 
بجزٌر 
ذجٌر 
Muzakkar 
Muannas 
2 

---

114 
ٖجزٌر 
٢جزٌر 
اٞجزٌ٣ 
ٖجزٌر 
بجزٌ٣ 
بجزٌر 
تزٌ٣ 
تزٌر 
Muzakkar 
Muannas 
3 
Shart mayliling majhul nisbat shakli umumiy qoida bo‟yich yasaladi. 
Shart mayli quyidagi yuklamalardan so‟ng keladi. 
a) 
ٕا\in\-agar, ٢زٓ \mata\-qachon, بٜٔٓ\mahma\-nimaiki, 
yuklamalari o‟zidan keyin kelgan ikkta fe‟llni shart mayli shaklida kelishni 
talab qiladi.Masalan; 
طوفا طوقر ٕا\in tahruj ahruj\-agar sen chiqsang, men ham 
chiqaman. 
b) 
ُْ\lam\-emas,
بُٔ \lamma\-emas, ٍ\li\-mayli, 
لا 
la\-emas 
yuklamalari 
shartlilikni ifoda qilmasada, lekin o‟zidan keyin kelgan bitta fe‟lni shart mayli 
shaklida kelishini talab qiladi.Ulardan ikkita oldingi yuklamalar shart maylining 
shakli hozirgi kelasi zamon shaklidan olingan bo‟lsa ham harakatni inkor qiladi va 
ma‟ noni o‟tgan zamonda ifodalaydi.Masalan; 
تزٌ٣ )بُٔ( ُْ\lam(lamma) yaktubu\-u yozmadi. 
Buyruq mayli 
Buyruq maylining shakli 2- shaxs, shart maylidan olinib old ko‟makchi
ـر\t\ harfi olib tashlanib, yasaladi. Bunda so‟z boshida ikkita undoshni o‟qish qiyin 
bo‟lganligi uchun so‟z boshiga vaslali hamza qoyiladi.Alifning harakati fe‟lning 
o‟rta o‟zagiga bog‟liq bo‟ladi.Agar fe‟lning o‟zagini o‟rta harfi zamma bo‟lsa 
zamma bo‟ladi.Masalan; 
جٌر
ذ \taktub\------ تزً ktub---- ذجًا \uktub\-yoz 
Agar o‟zakning ikkinchi harfi kasra yoki fatha bo‟lsa, vaslali alif kasrali bo‟ladi. 
Masalan; 
ٌِغر\tajlis\-------- ًبعا \ijlis\-o‟tir 
ؼزلر\taftah\------- ؼزكا\iftah\-och 
Uch harfli fe‟llarning 1-bobini buyruq maylida tuslanish jadvali. 

---

115 
Ko‟plik son 
Ikkilik son 
Birlik son 
Jinslar 
ا ٞجزًا 
ٖجزًا 
بجزًا
تزًا 
٢جزًا 
Muzakkar 
Muannas 
Buyruq-man qilish shakli لا\la\-emas yuklamasi yordamida 2-shaxsning shart 
maylidan olinadi , lekin so‟z boshidagi ـر \t\ old ko‟makchi harfi olib tashlanmaydi 
Masalan. 
تزٌر لا\la taktub\-yozma, اٞجزٌر لا\la taktubu\-yozmanglar. 
Buyruq mayillariniing 1- va 3- shaxslarining shakllari ٍ \li\-mayli yuklamasi 
yordamida yasaladi.Bunda fe‟l shart mayli shaklida turadi.Masalan; 
تزٌ٤ُ\liyaktub mayli, u yozsin 
اٞجزٌ٤ُ\liyaktubuu\-mayli, ular yozsinlar 
تزٌُ٘\linaktub\-mayi (keling), biz yozaylik 
Agar ٍ\li\ yuklamasidan oldin ٝ \vov\-va yoki ـك \fa\-so‟ng bog‟lovchisi bo‟lsa
ٍ \li\ ning tovushi tushib qolib sukunli qilinadi .Masalan; 
تزٌ٤ُ ٝ\va lyaktub\ yoki تزٌ٤ِك \falyaktub\-so‟ngra mayli u yozsin 
1-va 3-shaxs, buyruq maylining inkor shakli لا\la\-emas yuklamasi yordamida 
yasaladi.Masalan; 
تزٌ٣ لا\la yaktub\-mayli yozmasin.