Sh. H. Usanov, M. X. Tinibekov harbiy toksikologiya

Nazorat savollari

1.Teriga  ta’sir  qiluvchi  zaharli  moddalar  qanday  xossalarga  ega? 

2.  Iprit bilan zaharlanganda qaysi a’zolar zararlanadi? 3. Iprit bug‘i bilan 

zaharlanish  qanday  kechadi?  4. Tomchi  holatidagi  iprit  bilan  zaharlanish 

qanday kechadi? 5. Zaharlanishlarda birinchi yordam qanday ko‘rsatiladi?

---

44

7-§. RUHIY-KIMYOVIY TA’SIRGA EGA  

ZAHARLI MODDALAR

Ruhiy ta’sir ko‘rsatuvchi zaharli moddalar ustida ishlar birinchi 

bo‘lib  Amerika  Qo‘shma  Shtatlarida  boshlangan.  Bu  boradagi 

ishlarning  muvaffaqiyati  tarzida  1959-yilda  AQSH  kongressiga 

odamlar  guruhiga  ta’sir  ko‘rsatadigan  modda  haqida  hisobot  va 

kinofilm  taqdim  etilgan.  Ruhiy  ta’sir  ko‘rsatuvchi  moddalar  hech 

bir  kasallik  keltirib  chiqarmagan  holda  ruhiyatni  vaqtincha  izdan 

chiqaradi. 

Bu  turdagi  moddalarning  jangovar  qurol  sifatida  «afzalligi» 

shundaki,  kuchli  ruhiy  buzilish  kelib  chiqqan  jabrlanganlarni 

boshqalardan  ajratib  qo‘yish  uchun  ko‘p  kuch  va  mablag‘  sarflash 

talab etiladi. Ruhiy-kimyoviy zaharli moddalarning ta’sirini oldindan 

bilish  va  nazorat  qilish  mumkin  emas.  Bundan  tashqari,  ularning 

yuqori dozasi o‘limga sabab bo‘lishi ham mumkin.

Ruhiy-kimyoviy  ta’sir  ko‘rsatuvchi  zaharli  moddalarga  BZ  gazi 

hamda lizergin kislotasi, xususan uning hosilasi dietilamid kiradi.  

Ruhiy-kimyoviy  zaharli  moddalarning  juda  kam  miqdori  ham 

odam organizmiga zaharli ta’sir ko‘rsatadi. O‘ldiruvchi miqdor esa 

zaharli  miqdordan  100  va  undan  ortiqni  –  70–150  mkg  ni  tashkil 

qiladi.  Bu  turdagi  zaharli  moddalar  odam  organizmiga  har  xil 

yo‘llar  bilan  tushib  zaharlanishga  sabab  bo‘lishi  mumkin.  Biroq 

zaharlanish, asosan, og‘iz orqali sodir bo‘ladi. 

BZ gazi  amerikalik  olim  J.  Bil  tomonidan  1955-yilda  sintez 

qilingan. Ruhiy ta’siri 1961-yilda aniqlangan.