Sh. H. Usanov, M. X. Tinibekov harbiy toksikologiya

Iprit bilan zaharlanish.  Iprit  bug‘  va  suyuq  holatda  quyidagi 

turdagi zaharlanishlarga sabab bo‘ladi:

– bug‘ holatidagi iprit ko‘zni (0,0003 mg/l miqdorda 10 daqiqa 

davomida), nafas a’zolarini (0,004 mg/l miqdorda 1 soat davomida) 

va terini (0,002 mg/l miqdorda 3 soat davomida) zararlaydi;

–  tomchi  holatidagi  iprit  ko‘zni  (0,01  mg/sm

2

),  oshqozon-ichak 

tizimini zararlaydi.

Ipritning teri orqali so‘rilishi boshqa zaharli moddalarga nisbatan 

sustroq  bo‘lib,  u  nisbatan  yuqori  konsentratsiyadagina  (60–70  

mg/kg) so‘riladi. 

Klinik manzarasi.  Ipritning  organizmga  zaharli  ta’siri  juda 

xilma-xil bo‘lib, u teriga, ko‘rish a’zolariga, hazm a’zolariga ta’sir 

ko‘rsatadi. Umumiy intoksikatsiya keltirib chiqaradi. Jangovar qurol 

sifatida  qo‘llanilganida  ko‘proq  ko‘z,  nafas  a’zolari  va  uchinchi 

navbatda  teri  zararlanadi.  Iprit  bilan  zaharlanishning  ushbu  barcha 

turlarida o‘ziga xos tomonlar mavjud.

Birinchidan, zahar tekkanida og‘riqsizlantiruvchi ta’sir ko‘rsatishi 

tufayli hech qanday og‘riq yoki boshqa sezgilar sezilmaydi.

Ikkinchidan,  iprit  bilan  zaharlanganda  uning  yashirin  davri 

zaharli  moddaning  miqdori,  agregat  holati  (gaz  yoki  suyuq 

holatdaligi),  tushgan  joy  hamda  organizmning  individual 

holatiga  qarab  har  xil  bo‘ladi.  Iprit  miqdori  qancha  kam  bo‘lsa 

yashirin davri shuncha uzoq bo‘ladi. Yashirin davr 24 soatgacha 

cho‘zilishi  mumkin.  Tuman  yoki  tomchilar  ko‘rinishidagi  iprit 

uchun  yashirin  davr  bug‘  ko‘rinishidagi  ipritdagiga  nisbatan 

qisqa bo‘ladi.

Ipritga  eng  sezgir  a’zo  ko‘z,  sezgirligi  kam  a’zo  esa  teri 

hisoblanadi.  Shuning  uchun  iprit  bug‘lari  ta’sir  qilganida  yashirin 

davr ko‘z uchun teriga nisbatan qisqa bo‘ladi. 

---

38

Uchinchidan,  iprit  bilan  zararlanganda  yuqumli  kasallik 

rivojlanish xavfi  yuqori bo‘ladi. Bu  organizmning  immunobiologik 

qarshiligi susayishi bilan bog‘liq.

To‘rtinchidan, iprit bilan zaharlanganda jarohatning bitishi qiyin 

kechadi.  Bu  asab  va  boshqa  to‘qimalar  oziqlanishining  keskin 

buzilishi bilan bog‘liq (1-jadval).

1-jadval