Mavzu; Musiqa madaniyat darslarida yuqori sinf o'quvchilarini jaxon musiqa madaniyat medodlarini o'rgatish

                                             Ovoz  apparati. 

Tovush    hosil    bo’lishi    ovoz    apparatining    harakati    natijasida    sodir  

bo’ladi.  Bu  apparat  uch  qismdan  iborat. 

1.  Nafas  organlari  (o’pka,  bronx,  traxeya)  tamoqning  nafas  yo’li. 

2.  Xiqqildoq  (ovoz  pardalari  joylashgan  qismi). 

3.  Rezonatorlar  (yutqli  og’iz  va  burun). 

Ovoz    apparatining    har    bir    qismi    bir-biri    bilan    chambarchas  

bog’langan.    Tovush    hosil    qilish    uchun    o’pkadan    chiqayotgan    xavo    oqimi  

bronx    traxeya    orqali    tomoqqa    keladi    va    u    yerda    ovoz    pardalari   to’sig’iga  

uchraydi.    Havo    bosimi    ta’sirida    ovoz    pardalari    harakatga    kiradi,    ularning  

takroriy  ochilib  yopilishi  va  tebranishi  natijasida  havo  to’lqinlari  tovush  hosil  

qiladi. 

Tovush  hosil  qilish  bilan  bog’liq  bo’lmagan  holdagi  odamdagi  nafas  

olish    jarayonida    ovoz    pardalari    sokin    holatda    bo’ladi,    havo    uch    burchak  

---

 

39 

shaklidagi  ovoz  teshigidan  erkin  o’tadi.  Tovush  hosil  bo’lishida  ovoz  teshigi  

torayadi. 

Bolalar  ovozi  ko’krak  aralash  va  bosh  registrlaridan  iborat.  Bolalar  

ovozi    uchun    bosh    qismining    baland    rezonanslanishi    hosdir.    Bolalar    ovoz  

apparatining    tuzilish    va    rivojlanishi    hususiyatlariga    qarab    har    bir    yosh  

gruppasi  individual  registrdagi  ovoz  to’zilishiga  ega.  Kichik  gurux  bolalari  (7  

dan    10    yoshgacha)   ovozining    diapazoni    kichik   bo’lib    yengil    fal’tset    (bosh  

registrdagi)  sadosi  bilan  ajratib  turadi. 

O’rta    yoshdagi    bolalar    ovozlarida    (11  –  13    yosh)    ayniqsa,    o’g’il  

bolalarda    ko’proq    registrdagi    tovush    elementlari    paydo    bo’lib,    diapazon  

kengayadi.  Bu  yoshdagi  bolalar  ovozining  diapazonida  uchala  registr  (bosh  

aralash    ko’krak)    ajralib    turadi    va    kuylash    vaqtida    mikst    (aralash)    registri  

tovushlari  ishlatiladi.   

Katta    gurux    yoshidagi    bolalar    ovozida    (14  –  16    yoshlarda)    tembr  

aniqligi,  voyaga  yetgan  ovoz  elementlari  paydo  bo’ladi.  Lekin  amalda  mikst  

(aralash)  registri  tovushlari  saqlanadi.   

Ovozning  registr  to’zilishi:   

Kichik  oktava  si-dan  birinchi  oktava  fa-gacha  past. 

Birinchi  oktava  sol-dan  ikkinchi  oktava  fa-gacha  o’rta. 

Ikkinchi  oktava  sol-dan  uchinchi  oktava  do-gacha  yuqori. 

Bolalar  ovozida: 

Diskant  (saprano)  birinchi  oktava  mi-bemol,  fa. 

Fal’tsetga  o’tishda  esa  ikkinchi  oktava  mi-bemol,  fa. 

Al’t  tovushlar  birinchi  oktava  mi-bemol,  fa  yuqorisi  esa  ikkinchi  

oktava  do-diez,  mi-bemol. 

Vokal    pedagogikasining    birdan-bir    vazifasi    xonanda    ovozi  

registrlarini  tekkislab,  bir  xil  sadolashini  ta’minlashdir.  Turli  registrdagi  ovoz  

sadosining  hususiyati  tessitura  tushunchasi  bilan  bog’liq.  Tessitura  ovoz,  xor  

partiyasi  yoki  diapazonning  bir  qismi  bo’lib,  asarda  eng  ko’p  qo’llaniladigan  

tovushlar  hisoblanadi.   

---

 

40 

Tessitura  past,  o’rta,  yuqori  bo’lishi  mumkin.  Ovoz  erkin  va  tabiiy  

yuzaga  keluvchi  o’rta  tessitura  qulay  hisoblanadi.  Yuqori  va  past  tessituralar  

xonandalar  uchun  qiyinchilik  tug’diradi,  chunki  uzoq  vaqt  kuylash  davomida  

ortiqcha  kuch  sarflanadi  va  bu  esa  ovozni  charchatadi.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

41