«unutmas meni bog‘IM»

---

https://t.me/manaviyat_va_marifat_darsi
«UNUTMAS MENI BOG‘IM» 
Bolalikdan san’at sinoatiga oshufta qalbni so‘z jilosi, ohangi toblab 
voyaga yetkazdi. Adabiy saboqlar, iste’dodlar davrasidagi qizg‘in suhbatlar, 
sayohatlar yosh shoirga badiiyat asrorini teran idrok etishga zamin yaratdi. U 
Firdavsiy, Sa’diy, Navoiy, Fuzuliy she’rlari zaminidagi kishi tuyg‘ularini qunt 
bilan o‘rgandi. Qo‘qondagi adabiy muhit o‘smirni mumtoz va zamonaviy 
adabiyot bilan yaqindan tanishtirib, uni olam-u odam nafosatini, yuksak 
tuyg‘ular oqimini, sezimlar nazokatini tuyishga chorladi. 
Usmon Nosir Moskva safari davomida Pushkin, Lermontov, Yesenin 
asarlarini mutolaa qilishga qiziqib qoladi. Rus shoirlari ijodidagi janriy rang-
baranglikni kuzatibgina qolmay, ularning iste’dod qirralarini kashf etib boradi. 
Shu bilan birga, Moskvadagi kinodramaturgiya texnikumida tahsil oladi. Bu 
davrda rejissyor, aktyorlar bilan bo‘lgan muloqotda sohaning
asrorini o‘rganishga ahamiyat qaratadi. Bu yerdagi muhit shoirni adabiy 
hamkorlikni mustahkam
lash bilan birga, o‘z dunyoqarashini boyitishda ham 
turtki bergan.
Kishining bilimlari uni yog‘du yanglig‘ hidoyat, ma’rifatga boshlaydi. 
Keyinchalik Usmon Nosirning «Atlas», «Zafar» dramalarini yaratgani bu 
san’atning nozik tomonini o‘rganganidan voqif aylaydi.
U Pushkinning «Bog‘chasaroy fontani», Lermontovning «Iblis» 
asarlarini tarjima qilgan. Shunchaki o‘zbekchaga o‘girmagan, ulardagi ramz, 
ohang, ifodani saqlab qolish, asliyatdagidek yetkazishga muvaffaq bo‘lgan. 
Zamondoshlari shoirning yoddan she’r o‘qish qobiliyatini alohida e’tirof 
etishgan, turli gurungl
arda ham tarjima she’rlari yoxud o‘ziga ma’qul bo‘lgan 
asarini zavq bilan aytganini xotirlashgan. Turob To‘la shoirning hissiy to‘lqinlar 
iskanjasida ingrab she’r o‘qiganini yodga olgan.

---

https://t.me/manaviyat_va_marifat_darsi
1932 yil shoirning ilk she’riy to‘plami «Quyosh bilan suhbat», so‘ng 
«Safarbar satrlar» nashr etildi. Bu asarlar darrov adabiy jamoatchilik e’tiboriga 
tushdi. Ulardagi yoniq qalb, haroratli ifodalar yosh shoir iqtidoridan voqif etardi.
Senga tor keldi bu ko‘krak, 
Sevinching toshdi qirg‘oqdan. 
Tilim charchar, ajab, gohi
Seni tarjima qilmoqdan. 
U she’riyatni, unga sodiqlikni sharafli burch deb sanagan. U bu san’atni 
yuksaltirishdan, go‘zal tuyg‘ularni avj pardalarda kuylashdan rohatlangan. Qalb 
taftidan yangragan izhorlar estetik salmoqni qabartirib ko‘rsatgan.
Shoirning «Yurak» she’rlar to‘plamidagi sayohat xotiralari fikr va tuyg‘u 
uyg‘unligi, hissiy va tasviriy ifoda nafisligi bilan diqqatni tortadi. Muallif ozar, 
gruzin, arman diyorlarining so‘lim tabiatini rangin bo‘yoqlarda jonli tasvirlaydi. 
Bu xalqlar tili, madaniyatiga xos belgilarni tiniq, tabiiy yoritishga harakat qiladi. 
Iste’dod, nozik did, atrof-olam nafosatini teran his etib zavqlanish shoirga 
ranglar jilosi, turfa iforlar bo‘yini yorqin, tabiiy aks ettirish imkonini beradi. 
«Naxshon» dostonidagi quyidagi parcha kitobxon e’tiborini tortadi:
Bog‘larga namozgar
salqini tushdi, 
Gullar nam bargini qayirdi asta. 
Oftob ham suv ichar
tog‘lardan pastda, 
Loladek qip-
qizil o‘t
shafaq o‘chdi. 
Shoir uchun bog‘ – ona Vatan.
U tabiat bag‘rida tong ottirish, tunni kutib olishdan rohatlangan. Usmon 
Nosir timsollarda go‘zallikni his ettirishga intilibgina qolmay, satrlar silsilasida 
xos kayfiyat, badiiy niyatni sezdirishga musharraf bo‘lgan. Sokin ohang 
sadolari shoirni go‘yo sinovli onlardan ogoh aylaydi. Namozgar shom vaqti kun 
botishiga ishora qiladi. Abdulla Qodiriy ham «O‘tkan kunlar» asarining ilk 
jumlasida
«...quyosh botqan, tevarakdan shom azoni eshitiladir» xabarini keltiradi. 
Shom kun qorayishi pallasi ikki ijodkorning xalq, millatga keladigan halokatdan 
voqif etish usuli ekani ayon bo‘ladi, maslakdoshlar xolisligi, ko‘ngli bezovtaligi 
bu bitiklarda tiniq ko‘rinadi. Gullarning bargini qayirishi erksizlikka, oftob-
nurning pastda suv ichishi so‘nishiga urg‘u beriladi. Loladek qip-qizil ramzi ham 
ayni qon, jaholatning nishonasi tarzida taqdim etiladi.
Bargdek uzilib ketsam,
Unutmas meni bog‘im: 
Ishimni hurmat qilur, 
Gullardan haykal qurur, 
Ming yillardan keyin ham 
Unutmas meni bog‘im. 
Usmon Nosirning asarlarida bog‘ obraz darajasiga ko‘tarilgan. Bu obod, 
fayzli bog‘ strukturadagi asos bo‘lsa, uning qismlari, barglari tiriklik, mavjudlikka 

---

https://t.me/manaviyat_va_marifat_darsi
qiyos qilinib, o‘ziga xos poetik ifodani yuzaga chiqargan. Gullar yasharish, 
ochilish mavsumida qalbga yana umid baxsh etadi, haykal guldastalardan 
bunyod etilishida ham o‘ziga xos tushkunlik, horg‘inlik kayfiyati paydo bo‘ladi. 
Shoir millatning bir qalbi uyg‘oq, vijdoni pok o‘g‘loni bo‘lgani bois bog‘ini, 
daraxtini tark etishni istamaydi. Biroq davrdagi talotumlar, haqparast 
ziyolilarning 
qatag‘on qilinishi yosh shoirni ham bu po‘rtanaga uloqtira boshla-
gan. Abdulhamid Cho‘lpon, Abdulla Qodiriy, Elbek kabi millatning chin 
o‘g‘lonlari bilan maslakdosh shoirga ham o‘ziga xos jazo qo‘llanadi.
U boshlagan xayrli ish 
– hur va erkin avlodni voyaga yetkazishda ilm-u 
ma’rifatni targ‘ib etish, o‘z tili, tarixini e’zozlash ezgu yo‘lning sodiq kishilari 
qismati edi. 
Usmon Nosirning «Yana she’rimga» asarining bosh pafosi shoir 
umrining asosi, negizini tashkil etadi. Badiiy adabiyotda bag‘ishlov asarlar ko‘p. 
Ijodkor kishi Vatani, onasi, milliy an’analari haqida sara asarlar yaratib boradi. 
Shoir esa she’ri, qalb qo‘rini mehr bilan yodga oladi. Bu parcha shoir qalbini, 
bezovta ruhini ko‘zgu yanglig‘ kitobxonga taqdim aylaydi:
Butun umrim sening bo‘yningda 
Saharda qon tupursam, mayli, 
Men 
– Majnunman, she’rim,
sen 
– Layli! 
Har bir insonning tiriklik diyorida o‘z maqsadi, muddaosi bo‘ladi. 
Bolalikdan hayot sinovidan o‘tgan shoir o‘z tanlagan haqiqat manzili sari yo‘l 
oladi. Unga hamroh, maslahatgo‘y bo‘lgan Abdulla Qodiriy, Cho‘lpon, Fitrat-u 
Elbeklar ham qalbidagi hislar po‘rtanasini jilovlashni xohlamagan. Ular uchun 
bitiklari qadrli bo‘lgan, boisi, asarlari vositasida bu iste’dodlar xalqi, millati 
ko‘ngliga yo‘l topa olganlar.
Umrining har lahzasida s
hoirona tuyg‘ularini ifodalashga intilgan ijodkor 
so‘nggi onlargacha bu huzur, ne’matdan ayrilishni istamaydi. So‘nggi satrlarda 
oshiq holatining Layli va Majnun timsollariga mengzalishida haqiqat ishqining 
salmog‘i yorqin namoyon bo‘ladi. Vafodorlik shoir shaxsida aynan o‘z she’ri, 
so‘ziga chin sadoqatida yuzaga chiqadi. Usmon Nosir ham she’ri, ijodiga 
bemisl muhabbati bois Vatanidan surgun qilindi. Sovuq o‘lka izg‘irini ham uning 
ko‘nglini muzlata olmadi. Jismoniy o‘limdan qo‘rqmagan jasorat sohiblari 
ma’nan yengilmasligi bois insoniyatga ibrat bo‘ladi. 
Istiqlol yillarida shahidlarni xotirlash, ular nomini abadiylashtirishga 
alohida ahamiyat qaratilmoqda. Shu o‘rinda Usmon Nosir hayoti va faoliyati 
bo‘yicha xayrli ishlarni amalga oshirgan zahmatkash olim Naim Karimov, u 
haqda maqolalar yozgan Ibrohim G‘afurov, Qozoqboy Yo‘ldoshev kabi 
adabiyotshunoslar mehnatini e’tirof etish lozim. Zero, yurt ozodligi, hurligini 
orzu qilgan, bu maqsad yo‘lida jonini fido aylagan millatparvarlarning sharafli 
yo‘li bugungi avlod vakillariga mayoq bo‘lajak.
Umida RASULOVA, 
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va
adabiyoti universiteti dotsenti. 

---

https://t.me/manaviyat_va_marifat_darsi
«УНУТМАС МEНИ БОҒИМ» 
Болаликдан санъат синоатига ошуф¬та қалбни сўз жилоси, оҳанги тоблаб 
вояга етказди. Адабий сабоқлар, истеъдодлар даврасидаги қизғин суҳбатлар, 
саёҳатлар ёш шоирга бадиият асрорини теран идрок этишга замин яратди. У 
Фирдавсий, Саъдий, Навоий, Фузулий шеърлари заминидаги киши туйғуларини 
қунт билан ўрганди. Қўқондаги адабий муҳит ўсмирни мумтоз ва замонавий 
адабиёт билан яқиндан таништириб, уни оламу одам нафосатини, юксак 
туйғулар оқимини, сезимлар назокатини туйишга чорлади. 
Усмон Носир Москва сафари давомида Пушкин, Лермонтов, Есенин 
асарларини мутолаа қилишга қизиқиб қолади. Рус шоирлари ижодидаги жанрий 
ранг-барангликни кузатибгина қолмай, уларнинг истеъдод қирраларини кашф 
этиб боради. Шу билан бирга, Москвадаги кинодраматургия техникумида таҳсил 
олади. Бу даврда режиссёр, актёрлар билан бўлган мулоқотда соҳанинг
асрорини ўрганишга аҳамият қаратади. Бу ердаги муҳит шоирни адабий 
ҳамкорликни мустаҳкам¬лаш билан бирга, ўз дунёқарашини бойитишда ҳам 
туртки берган.
Кишининг билимлари уни ёғду янглиғ ҳидоят, маърифатга бошлайди. 
Кейинчалик Усмон Носирнинг «Атлас», «Зафар» драмаларини яратгани бу 
санъатнинг нозик томонини ўрганганидан воқиф айлайди.
У Пушкиннинг «Боғчасарой фонтани», Лермонтовнинг «Иблис» 
асарларини таржима қилган. Шунчаки ўзбекчага ўгирмаган, улардаги рамз, 
оҳанг, ифодани сақлаб қолиш, аслиятдагидек етказишга муваффақ бўлган. 
Замондошлари шоирнинг ёддан шеър ўқиш қобилиятини алоҳида 
эътироф этишган, турли гурунгларда ҳам таржима шеърлари ёхуд ўзига маъқул 
бўлган асарини завқ билан айтганини хотирлашган. Туроб Тўла шоирнинг 
ҳиссий тўлқинлар исканжасида инграб шеър ўқиганини ёдга олган. 
1932 йил шоирнинг илк шеърий тўплами «Қуёш билан суҳбат», сўнг 
«Сафарбар сатрлар» нашр этилди. Бу асарлар дарров адабий жамоатчилик 
эътиборига тушди. Улардаги ёниқ қалб, ҳароратли ифодалар ёш шоир 
иқтидоридан воқиф этарди.
Сенга тор келди бу кўкрак, 
Севинчинг тошди қирғоқдан. 
Тилим чарчар, ажаб, гоҳи
Сени таржима қилмоқдан. 
У шеъриятни, унга содиқликни шарафли бурч деб санаган. У бу санъатни 
юксалтиришдан, гўзал туйғуларни авж пардаларда куйлашдан роҳатланган. Қалб 
тафтидан янграган изҳорлар эстетик салмоқни қабартириб кўрсатган.
Шоирнинг «Юрак» шеърлар тўпламидаги саёҳат хотиралари фикр ва 
туйғу уйғунлиги, ҳиссий ва тасвирий ифода нафислиги билан диққатни тортади. 
Муаллиф озар, грузин, арман диёрларининг сўлим табиатини рангин бўёқларда 
жонли тасвирлайди. Бу халқлар тили, маданиятига хос белгиларни тиниқ, табиий 
ёритишга ҳаракат қилади. Истеъдод, нозик дид, атроф-олам нафосатини теран 
ҳис этиб завқланиш шоирга ранглар жилоси, турфа ифорлар бўйини ёрқин, 

---

https://t.me/manaviyat_va_marifat_darsi
табиий акс эттириш имконини беради. «Нахшон» достонидаги қуйидаги парча 
китобхон эътиборини тортади:
Боғларга намозгар
салқини тушди, 
Гуллар нам баргини қайирди аста. 
Офтоб ҳам сув ичар
тоғлардан пастда, 
Лоладек қип-қизил ўт
шафақ ўчди. 
Шоир учун боғ – она Ватан.
У табиат бағрида тонг оттириш, тунни кутиб олишдан роҳатланган. 
Усмон Носир тимсолларда гўзалликни ҳис эттиришга интилибгина қолмай, 
сатрлар силсиласида хос кайфият, бадиий ниятни сездиришга мушарраф бўлган. 
Сокин оҳанг садолари шоирни гўё синовли онлардан огоҳ айлайди. Намозгар 
шом вақти кун ботишига ишора қилади. Абдулла Қодирий ҳам «Ўткан кунлар» 
асарининг илк жумласида
«...quyosh ботқан, теваракдан шом азони эшитиладир» хабарини 
келтиради. Шом кун қорайиши палласи икки ижодкорнинг халқ, миллатга 
келадиган ҳалокатдан воқиф этиш усули экани аён бўлади, маслакдошлар 
холислиги, кўнгли безовталиги бу битикларда тиниқ кўринади. Гулларнинг 
баргини қайириши эрксизликка, офтоб-нурнинг пастда сув ичиши сўнишига 
урғу берилади. Лоладек қип-қизил рамзи ҳам айни қон, жаҳолатнинг нишонаси 
тарзида тақдим этилади.
Баргдек узилиб кетсам,
Унутмас мени боғим: 
Ишимни ҳурмат қилур, 
Гуллардан ҳайкал қурур, 
Минг йиллардан кейин ҳам 
Унутмас мени боғим. 
Усмон Носирнинг асарларида боғ образ даражасига кўтарилган. Бу обод, 
файзли боғ структурадаги асос бўлса, унинг қисмлари, барглари тириклик, 
мавжудликка қиёс қилиниб, ўзига хос поэтик ифодани юзага чиқарган. Гуллар 
яшариш, очилиш мавсумида қалбга яна умид бахш этади, ҳайкал гулдасталардан 
бунёд этилишида ҳам ўзига хос тушкунлик, ҳорғинлик кайфияти пайдо бўлади. 
Шоир миллатнинг бир қалби уйғоқ, виждони пок ўғлони бўлгани боис 
боғини, дарахтини тарк этишни истамайди. Бироқ даврдаги талотумлар, 
ҳақпараст зиёлиларнинг қатағон қилиниши ёш шоирни ҳам бу пўртанага 
улоқтира бошла¬ган. Абдулҳамид Чўлпон, Абдулла Қодирий, Элбек каби 
миллатнинг чин ўғлонлари билан маслакдош шоирга ҳам ўзига хос жазо 
қўлланади.
У бошлаган хайрли иш – ҳур ва эркин авлодни вояга етказишда илму 
маърифатни тарғиб этиш, ўз тили, тарихини эъзозлаш эзгу йўлнинг содиқ 
кишилари қисмати эди. 
Усмон Носирнинг «Яна шеъримга» асарининг бош пафоси шоир 
умрининг асоси, негизини ташкил этади. Бадиий адабиётда бағишлов асарлар 

---

https://t.me/manaviyat_va_marifat_darsi
кўп. Ижодкор киши Ватани, онаси, миллий анъаналари ҳақида сара асарлар 
яратиб боради. Шоир эса шеъри, қалб қўрини меҳр билан ёдга олади. Бу парча 
шоир қалбини, безовта руҳини кўзгу янглиғ китобхонга тақдим айлайди:
Бутун умрим сенинг бўйнингда 
Саҳарда қон тупурсам, майли, 
Мен – Мажнунман, шеърим,
сен – Лайли! 
Ҳар бир инсоннинг тириклик диёрида ўз мақсади, муддаоси бўлади. 
Болаликдан ҳаёт синовидан ўтган шоир ўз танлаган ҳақиқат манзили сари йўл 
олади. Унга ҳамроҳ, маслаҳатгўй бўлган Абдулла Қодирий, Чўлпон, Фитрату 
Элбеклар ҳам қалбидаги ҳислар пўртанасини жиловлашни хоҳламаган. Улар 
учун битиклари қадрли бўлган, боиси, асарлари воситасида бу истеъдодлар 
халқи, миллати кўнглига йўл топа олганлар.
Умрининг ҳар лаҳзасида шоирона туйғуларини ифодалашга интилган 
ижодкор сўнгги онларгача бу ҳузур, неъматдан айрилишни истамайди. Сўнгги 
сатрларда ошиқ ҳолатининг Лайли ва Мажнун тимсолларига менгзалишида 
ҳақиқат ишқининг салмоғи ёрқин намоён бўлади. Вафодорлик шоир шахсида 
айнан ўз шеъри, сўзига чин садоқатида юзага чиқади. Усмон Носир ҳам шеъри, 
ижодига бемисл муҳаббати боис Ватанидан сургун қилинди. Совуқ ўлка 
изғирини ҳам унинг кўнглини музлата олмади. Жисмоний ўлимдан қўрқмаган 
жасорат соҳиблари маънан енгилмаслиги боис инсониятга ибрат бўлади. 
Истиқлол 
йилларида 
шаҳидларни 
хотирлаш, 
улар 
номини 
абадийлаштиришга алоҳида аҳамият қаратилмоқда. Шу ўринда Усмон Носир 
ҳаёти ва фаолияти бўйича хайрли ишларни амалга оширган заҳматкаш олим 
Наим Каримов, у ҳақда мақолалар ёзган Иброҳим Ғафуров, Қозоқбой Йўлдошев 
каби адабиётшунослар меҳнатини эътироф этиш лозим. Зеро, юрт озодлиги, 
ҳурлигини орзу қилган, бу мақсад йўлида жонини фидо айла¬ган 
миллатпарварларнинг шарафли йўли бугунги авлод вакилларига маёқ бўлажак.
Умида РАСУЛОВА, 
Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва
адабиёти университети доценти.