Ma’ruza 1 Yuqori molekulyar birikmalar tasnifi

YuMBto’g’risidaumumiyma’lumotlar 
Moddapolimerxolatiningxususiyalari 
YuMBmakromolekulasibirxilatomguruxlaridan, 
ya’niELEMENTARZVENOLARdan, 
KAYTARILUVChANZVENOLARdantashkiltopgan. 
Masalan: 
Polimerlar olish uchun kullaniladigan kuyi molekulyar birikma-lar 
MONOMERLAR deb ataladi. 
Makromolekula zanjiriga kirgan elementar zvenolar soni POLIMERLANISh 
DARAJASI (n) deb ataladi. Polimerning MOLEKULYaR MASSASI iuyidagiga 
teng 
m- zveno molekulyar massasi 
n - polimerlanish darajasi 
Molekulyar massasi 400-6000 oralikda etgan YuMB OLIGOMERLAR 
deb atadadi. 
Makromolekulalarning eng muxim xususiyatlaridan biri ularning 
zanjir 
tuzilish
ga ega ekanligidir, ya’ni molekula buylama o’lchamining ko’ndalang 
o’lchamidan juda katta ekanligidir. Makromolekulaning zanjir tuzilishi ularda kuyi 
molekulyar birikmalardan farqlovchi bir qator xossalar namoyon bulishiga sababdir. 
Birinchidan, makromolekulaning zanjir tuzilishi ular urtasidagi boglanishning 
o’ta mustaxkamligini belgilaydi. Bu polimerlarga tola va plenka hosil qilish 
imkoniyatini beradi. 
Ikkinchidan, zanjir tuzilish makromolekulalarning boshqa muxim xossasi 
bo’lgan egiluvchanlik bilan birga fakat ularga xos bulgan xossa - elastiklikni, ya’ni 
kichik yuklanish ta’sirida katta qaytar deformatsiyalanish kobiliyatini namoyon 
bo’lishini keltirib chiqaradi. 
Uchinchidan, makromolekulaning zanjir tuzilishi va katta o’lchamlari YuMB 
va quyi molekulyar birikmalarning erish jaraenlaridagi muxim farqlarning 
M = m ∙ n 

---

4 
sababchilaridir. YuMBning erishdan oldin ularni bo’kishi kuzatiladi. 
Polimerlaruchunularnizanjirtuzilishibilanboglikxolda 
makromolekulalarnikimeviyuzinitutishiningbirkatorxususiyatlarimavjuddir. 
Bularjumlasigatushanish, 
kooperativjaraenlar, 
funktsionalguruxlarreaktsieyaktivligagakushnizvenolarningta’siri kabilar kiradi. 
YuMBvakuyimolekulyarbirikmalaratomlarorasidagibogtabiatibirxilbulib, 
organikkimyoningdeyarli barchaqonunlariYuMB gaxamta’luklidir.
YuMBvakuyimolekulyarbirikmalaro’rtasidagiasosiyfarqlar 
quyidagilardir: 
KMBYuMB
Molekulyar massa < 10 000 > 10 000 
Sof toza modda individual noindividual 
moddamodda (turlitumanlik xos)
Erish bukishsiz amalga odatda bukish
oshadibilan boradi
Uchuvchanlikqismanuchuvchanuchuvchanemas 
Molekuladeyarliyukkatta 
shaklining 
ta’siri 
Statistik 
Taroqsimon 
yulduzsimon 
to’rsimon 
Parket 

---

5 
fazoviy