Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

У
ишлаб 
чиқаришнинг 3 омили функцияси ҳисобланади: меҳнат
L
, капитал
К
ва ер 
N
: 
)
,
,
(
N
K
L
f
Y

Бироқ ер омили иқтисодий тизимда кам маънога эга бўлганлиги туфайли Р. 
Солоу моделида келтирилмаган. 
)
,
(
K
L
f
Y

Ёйилган кўринишда берилган функция қуйидагича бўлади: 
K
K
Y
L
L
Y
Y
)
/
(
)
/
(






Бунда 
ΔY/ΔL
– меҳнатнинг чегаравий маҳсулоти 
MPL, 
ΔY/ΔK
– капиталнинг чегаравий маҳсулоти. Унда ишлаб чиқариш 
функциясини қуйидагича ёзиш мумкин: 
)
(
k
f
y

бу ерда, 
)
,
(
)
(
l
k
F
k
f

.
Р.Солоу моделида техник тараққиётнинг ўрни (ёки ҳисобга олиниши). 
Иқтисодий ўсишнинг инвестициялар ва банклар сонининг ошишидан 
кейинги учинчи манбаси бўлиб, техник тараққиёт ҳисобланади. Неоклассик 
назарияда техник (технологик) тараққиёт деганда ишлаб чиқаришнинг 
машиналаштирилиши эмас, балки, ишлаб чиқаришдаги сифат ўзгаришлари 
тушунилади. 
Моделга техник тараққиётнинг киритилиши ишлаб чиқариш функциясини 
ўзгартириб, у қуйидаги кўринишга эга бўлади: 

---

29 
Y=f(K.L,E)
12
 
Бу ерда(E)-бир ишчи меҳнатининг самарадорлиги (ишчи кучининг 
саломатлиги, маълумоти ва малакасига боғлиқ): 
(Le)-
ишчи кучининг самарали бирликларининг сони. 
Энди техник тараққиёт ҳолатидаги капитал билан қуролланганликнинг 
барқарор даражасини аниқлаш мумкин. Агар банкларнинг сони 
(L) (n)
суръат 
билан ошаётган бўлса, самарадорлик 
(Е)
эса 
(g)
суръат билан ўсаётган бўлса, 
унда
(LE) (n-g)
суръат билан ошиб боради. 
Доимий самарадорлик билан бир бирлик меҳнатга тўғри келадиган капитал 
 
R1+[K/(LE)]
ни ташкил этади. Доимий самарадорлик билан бир-бирлик 
меҳнатга тўғри келадиган ишлаб чиқариш ҳажми эса 
у1=Y/(LE
)ни ташкил 
этади. Бунда барқарор мувозанатлилик ҳолатига қуйидаги шартда 
эришилади: 
sf(R1)=(d+n+g)R1
13
тенглама ўзгармас самарадорлик билан бир-бирлик меҳнатга тўғри 
келадиган капитал ва ишлаб чиқариш доимий бўладиган капитал билан 
таъминланганликни 
(R*)
фақатгина битта даражаси мавжудлигини кўрсатади 
бу барқарор ҳолат иқтисодиётнинг узоқ муддатли мувозанатини ифодалайди. 
(R1*)
нинг барқарор (қатъий) ҳолатида техник тараққиёт мавжуд бўлган 
шароитда капитал ҳажми (К) ва ишлаб чиқариш 
(У) (n+g)
суръат билан 
ўсади. Бир ишчи ҳисобига тўғри келадаган капитал билан қуролланганлик 
(К| 
L)
ва ишлаб чиқариш 
(У|L) (g)-
суръат билан ўсиб боради. Бу Р.Солоу 
моделида техник тараққиёт-турмуш даражаси узлуксиз ўсишининг ягона 
шарти эканлигини кўрсатади. 
Шундай қилиб, Р.Солоу модели иқтисодий ўсишнинг 3 манбаси-
инвестициялар, ишчи кучи сони ва техник тараққиёт ўртасидаги ўзаро 
алоқадорликни ёритиш имконини беради. Давлат иқтисодий ўсишга 
12
Самуэльсон П., Нордхаус У. «Экономика».15-е изд.., М.,1997. 
13
Самуэльсон П., Нордхаус У. «Экономика».15-е изд.., М.,1997. 

---

30 
жамғарма меъёри ва техник тараққиёт тезлиги орқали таъсир кўрсатиши 
мумкин. 
Жамғарма меъёри қандай бўлиши керак? Аниқлаганимиздек мувозанатли 
иқтисодий ўсиш жамғарманинг турли меъёрлари билан мувофиқлашади. 
Шунинг учун максимал истеъмол даражаси билан иқтисодий ўсишни 
таъминлайдиган меъёр оптимал бўлади. Бундай меъёр “Олтин қоида” га 
мувофиқ келади. Жамғарманинг бу меъёрига мос келадиган капиал билан 
қуролланганлик даражасини (R**) билан истеъмолни эса – 
(с**)
билан 
белгилаймиз. Олдин биз ишлаб чиқариладиган маҳсулот истеъмол ва 
инвестицияларга сарфланади деб белгилаган эдик:
У=c+ί 
бундан c=y-ί келиб 
чиқади. 
Берилган параметрларнинг ўрнига улар барқарор ҳолатидаги 
ифодасини қўйсак, қуйидагига эга бўламиз: