Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларни ривожлантириш вазирлиги тошкент ахборот технологиялари университети

9.4. Коммутациялаш усуллари, уларнинг авзалликлари ва 
камчиликлари
Тармоқ ядросини ташкил этишга иккита 
каналларни коммутациялаш
ва 
пакетларни коммутациялаш
фундаментал ёндашишлар мавжуд. 
Каналларни коммутациялашда бутун тармоқ йўлида зарур ресурсларни 
(буферлар, частоталар диапазонлари) алоқа сеанси вақтига заҳиралаштириш 
бўлиб ўтади. Пакетларни коммутациялашда ресурслар зарурат бўлганида 
сўралади ва талаб бўйича ажратилади. Баъзан бир неча хабарлар бир вақтда 
алоқа линиясидан фойдаланишга уриниши мумкин, шунинг учун хабарлар 
навбатини ташкил этишга зарурат вужудга келади. 
Каналлар 
коммутацияланадиган 
тармоқларга 
мисол 
телефон 
тармоқлари ҳисобланади. Бир абонентга бошқа абонентга маълумотларни 
узатиш зарурати вужудга келганидан нима бўлишини кўриб чиқамиз. 
Сўзлашувни бошлашдан олдин қабул қилувчи ва узатувчи томонлар орасида 
боғланишни ўрнатиш зарур. Мантиқий боғланишдан фарқли равишда кўриб 
чиқиладиган боғланиш “мавжуд, ҳақиқий” ҳисобланади, яъни абонентлар 
орасидаги йўлда ётадиган барча каналлар алоқа ҳолатида бўлади. Телефония 
тилида бундай боғланиш 
коммутациялаш 
дейилади. Коммутациялашда 
боғланишнинг барча вқтига ўзгармас узатиш частотаси ўрнатилади. Бу 

---

86 
телефон тармоқларида стандарт частоталар полосасининг ишлатилиши 
туфайли мумкин бўлади. 
Замонавий Интернет, аксинча, пакетлар коммутацияланадиган турдаги 
тармоқ ҳисобланади. Узатилишида пакет кўплаб каналлар орқали ўтади, 
лекин бунда частоталар полосасини ҳеч қандай заҳиралаштириш бўлиб 
ўтмайди. Қандайдир канал ўта юкланганида пакет навбатда уни бўшашини 
кутишга мажбур бўлади. Шундай қилиб, тезкорлик нуқтаи назаридан 
Интернет пакетларни 
максимал интилиш билан
етказишга уринсада, 
етказилиши вақти кафолатланмаган. Ҳар бир телекоммуникацион тармоқни 
бирдай 
каналлар 
коммутацияланадиган 
тармоқларга 
ёки 
пакетлар 
коммутацияланган тармоқларга киритиш мумкин бўлмайди. Масалан, 
асинхрон узатиш режимини ишлатадиган тармоқлар (Asynchronous Transfer 
Mode, 
ATM) 
шундай 
ташкил 
этилганки, 
улардаги 
ресурсларни 
заҳиралаштириш хабарлар навбатларини ташкил этиш билан бирга 
ишлатилади. 
Шунга 
қарамай, 
компьютер 
тармоқларини 
каналлар 
коммутацияланадиган ва пакетлар коммутацияланган тармоқларга бўлиш 
телекоммуникацион тармоқларни ўрганиш учун қулай “жўнатиш нуқтаси” 
ҳисобланади.