Малала Юсуфзой

18-боб. Аёл ва денгиз
Нажма хола тинмасдан кўз ёши тўкарди. Кейин билсам илгари денгизни 
кўрмаган экан. Бутун оиламиз билан тош устида ўтириб, тахир ҳаводан 
нафас олганча, Араб денгизининг бепоёнлигидан лол қолдик. Чексиз 
туюлган ушбу денгизнинг бошқа қирғоғи бормикан-а? Ўзимни бахтнинг 
энг юксак чўққисидагидек тасаввур қилдим ва қулоғимга шивирладим:
— Кун келиб мен бу денгизни кесиб ўтаман!
Менинг гапим Нажма холага эриш туюлдими, «Нима деяпсан?» дея 
ҳаёлларимни тўзғитиб юборди.
Ўттиз йил денгиз бўйидаги Карачи шаҳрида яшаб ҳеч қачон денгиз 
қирғоғига бормаслик мумкинми? Ғалати-я? Эри уни қирғоққа олиб 
боришга на вақти, на хоҳиши бор эди, ундан фақат уйда қолишни талаб 
қиларди. Агар ўзи денгизга боришни хоҳлаб қолса ҳам, хоҳишини 
амалга оширишга жазм эта олмасди. Сабаби оддий – у ҳам жоҳилият 
қурбони. У ҳам на ўқишни, на ёзишни билади… 
Тош устида ўтириб, узоқ-узоқларга назар ташлаганча денгизнинг бошқа 
қирғоқларида аёллар эркин ва мустақил бўлган мамлакатлар борлиги 
ҳақида ўй сурдим. Тўғри, Покистонда ҳам аёл киши бош вазир бўлган. 
Исломободда эса бир қанча шифокор ва адвокат сифатида ишлайдиган 
аёллар билан учрашганман. Шу билан ҳам бизда ҳали ишлайдиган 
аёллар кўп эмас. Мамлакатимиздаги деярли барча аёллар эркакларга 
қарам ҳисобланади. Мактабимиз директори Марям хоним ўзини эплаб 

---

183 
кета оладиган, зиёли аёллардан, аммо бизнинг жамиятимизда у ёлғиз 
яшаши мумкин эмас. Эри, ота-онаси ёки ака-укаси билан яшаши шарт.
Покистонда мустақилликни талаб қиладиган аёллар оталарига, эрларига 
ва ака-укаларига бўйсунишни истамайдиганлар деб ҳисобланади. Бу 
ғирт бемаънилик. Биз фақатгина ўзимиз мустақил қарор қабул қилиш 
ҳуқуқига эга бўлишни истаймиз. Ўқиш ёки ишлашни ўзимиз ҳал 
қилишимиз керак. Муқаддас Қуръоннинг ҳеч бир жойида аёл эркакка 
қарам бўлиши кераклиги айтилмаган. Ер юзида яшовчи ҳеч бир жонзот 
осмондан «аёл фақат эркак хоҳлаган нарсани қилиши керак» деган 
овозни эшитмаган.
“Сенинг фикрларинг воқеиликдан минг километр нарида, Жани,“ отам 
фикрларимни тўзғитиб юборди. – Нима ҳақида ўй суряпсан?
- Океанни кесиб ўтиш ҳақида, аба, деб жавоб бердим.
- Унут ҳаммасини! — бақирди Атал укам. — Ундан кўра туяда 
пойга ўйнаганимиз мақул! 
2012 йил январь ойида Синд вилоятининг ҳукумати янги очилган қизлар 
мактабларидан бирига менинг номим берилганлигини эълон қилгандан 
кейин биз Geo TV нинг таклифига биноан Карачига келдик. Ўша пайтда 
Хушал Абботободдаги мактаб-интернатда ўқирди ва ўқишидан рухсат 
ола билмади, шунинг учун Карачига фақат ота-онам, Атал ва мен 
борганмиз. Биз бу ерга самолётда етиб бордик. Барчамиз учун бу 
ҳаётимиздаги илк парвоз ҳисобланарди. Икки соат ичида жуда катта 
масофани босиб ўтганимизга ақл бовар қилмасди. Сабаби шунча 
масофани автобусда босиб ўтиш учун икки кун талаб этиларди. 
Самолётда баъзи одамлар ҳарфлар ва рақамларни танимаслиги сабабли 
ўз жойларини топа олмаётганини пайқадим. Мен дераза ёнидан жой 
олдим ва самолёт қаноти остидан ўтаётган чўл ва тоғларга зимдан назар 
солдим. Водийдан узоқлашишим билан она юртимни соғина бошладим. 
Шундан кейингина Карачига ишлаш учун кетаётган одамлар нега 
ўртанишини тушуниб етдим.
Аэропортдан меҳмонхонага қайтаётиб кўчаларда одамлар ва 
машиналарнинг кўплигини кўриб ҳайрон қолдим. Аслида, Карачи 
дунёдаги энг йирик шаҳарлардан биридир. Покистон ташкил топган 
йили бу шаҳар 300 минг аҳолиси бўлган кичик порт шаҳри бўлган. 
Муҳаммад Али Жиннаҳ бу ерда яшаган ва Карачини биринчи 
пойтахтимиз деб эълон қилган. Кўп ўтмай, бу ерга Ҳиндистондан урду 
тилида сўзлашадиган миллионлаб мусулмон қочқинлар ёпирилиб 
келган. Бугунги кунда Карачи аҳолиси тахминан 20 миллион кишини 
ташкил қилади. Аммо, Карачи ҳақида гап кетганда шаҳар жуда нотинч 
дея таърифланади. Асосий жанжаллар муҳожирлар ва пуштунлар 
ўртасида бўлиб ўтади. Мухожирлар яшайдиган туманлар яшашга 

---

184 
яроқлилиги ва тозалиги билан ажралиб туради, пуштун туманлари эса, 
аксинча, унчалик тоза ҳисобланмайди. Деярли барча муҳожирлар МҚМ 
партиясини бир овоздан қўллаб-қувватлашади. Аммо, ушбу партиянинг 
етакчиси Альтаф Хусейн мамлакатдан чиқариб юборилган ва ҳозирда 
Лондонда яшайди. Айтишларича, Хусейн тарафдорлари билан Skype 
орқали алоқада бўлиб турар экан. МҚМ — бу яхши ташкил этилган 
партия бўлиб, мухожирлар ҳамжамияти билан жуда яқин алоқалар 
ўрнатган. Пуштунлар эса неча йиллардан бери бирлаша олмасдан 
сарсон. Пуштунлар муҳожирлардек бир ёқадан бош чиқариб битта 
партияни эмас, бошбошдоқлик билан турли хил партияларни қўллаб-
қувватлашади.
Синд ассамблеясида сўзга чиққанимда томошабинлар мени қарсаклар 
билан кутиб олишди. Ассамблея якунланганидан сўнг бир нечта 
мактабларга, жумладан ўз номим берилган мактабга ҳам ташриф 
буюрдик. Мен таълимнинг аҳамияти ҳақида нутқ сўзладим. Беназир 
Бҳутто ҳақида гапириш ҳам ёдимдан кўтарилмади. Сўзим охирида 
барчани қизлар ҳуқуқлари учун курашишга даъват этдим. Мактаб 
ўқувчилари биз учун бир нечта қўшиқлар куйлашди. Мактаб 
маъмурияти менга ўз портретимни совға қилди. Мактаб эшиги олдидаги 
плакатда ўз исмимни кўриш менга фахр туйғусини ҳадя этди. 
Навбатдаги мактаб таътилларида отам билан Сватнинг тоғли 
ҳудудларига бориб, у ерда яшовчи болалар ва уларнинг ота-оналарига 
ўқиш ва ёзишни ўрганиш кераклигини тушунтиришни режалаштириб 
қўйдик. Ахир, отам айтганидек «биз таълимнинг миссионерларимиз».
Худди шу куни амаким ва холамникига ташриф буюрдик. Улар жуда 
кичик ва тор уйда яшашар, отам эса талаба бўлганида нега опаси ва 
поччаси уни уйларига қўйишдан бош тортганини тушуниб етди. 
Ашикан э-Расул ҳиёбонидан ўтаётганимизда губернатор Салмон 
Тасирнинг умрига зомин бўлган қотилининг атиргул гулчамбарига 
безатилган портретига кўзимиз тушди. Қотилни авлиё сифатида ҳурмат 
қилинаётганини кўриб ҳайратдан ёқа ушладик.
— Наҳотки, бу шаҳарда яшовчи йигирма миллион одам орасида бу 
гулчамбарни йиртиб ташлайдиган одам йўқ бўлса? — отам ғазабланди.
Карачида бўлган одам албатта ташриф буюриш керак бўлган бир 
масканга бориши лозим ва лобуд – Покистон асосчиси ва буюк давлат 
арбоби Муҳаммад Али Жиннаҳнинг мақбарасига. Ҳайбатли деворлари 
шаҳар шовқинидан асраб турган ушбу масканга гўёки сокинлик ин 
қуриб олганди. Покистоннинг ҳар бир фуқароси учун Жиннаҳнинг 
қабри ҳақиқий зиёратгоҳ ҳисобланади. Покистонга қайтиб келиб, илк 
нутқини сўзлаш учун айнан шу жойга кетаётган Беназирнинг автобуси 
портлаб кетган… 

---

185 
Қоровул бизга асосий залдаги Хитойда ишлаб чиқарилган улкан қандил 
остида жойлашган қабр аслида бўш эканлигини тушунтирди. 
Жиннаҳнинг жасади пастки қаватдаги қабрда экан. Унинг ёнида орадан 
кўп йиллар ўтиб вафот этган синглиси Фотима ётади. Шунингдек, дайди 
ўқ эвазига ҳалок бўлган биринчи бош вазиримиз Лияқат Али Хоннинг 
қабри ҳам шу ерда.
Қабрларни зиёрат қилиб бўлганимиздан сўнг бинонинг орқа қисмида 
жойлашган музейга бордик. У ерда Жиннаҳнинг Париждан махсус 
буюртма қилдирган оқ қалстукларини, Лондонда тикилган уч қисмли 
костюмларини ва йигирма жуфтликни ўз ичига оладиган махсус саёҳат 
пойабзали қутисини, шу жумладан унинг севимли икки рангли 
ботинкаларини кўрдик. Ҳамма ер фотосуратлар билан безалган эди. 
Жиннаҳнинг портретдаги ғамгин чеҳрасига боқиб турибман. Юзи 
рангсиз ва сўлғин… У кунига эллик дона сигарет чекарди. Британиянинг 
Ҳиндистондаги охирги ноиби Луи Моунтбаттен Ҳиндистон икки 
суверен қисмга бўлинишини эълон қилганида, Жиннаҳ аллақачон сил ва 
ўпка саратонига чалинган эди. Аммо у касалликка енгилишни 
истамади. Кейинчалик, Моунтбаттен айтганди: «Агар Жиннаҳнинг 
саноқли кунлари қолганини билганимда эди, Покистон мустақиллигини 
эълон қилмаган бўлар эдим.» 
Жиннаҳ Покистон мустақил давлат бўлганидан бир йил ўтиб, 1948 йил 
сентябрь ойида вафот этди. Уч йилдан сўнг биринчи бош вазиримиз 
ўлдирилди. Мамлакатимиз «бешикдалигидаёқ» бахтсизликларга дучор 
бўлди. Музейдаги махсус экранда Жиннаҳнинг энг машҳур чиқишлари 
матнларини ўқиш мумкин эди. Улардан бири янги Покистон 
фуқароларига диний эътиқодга тўлиқ эркинлик берилиши ҳақида экан. 
Бошқа бир нутқида эса Жиннаҳ аёлларнинг мамлакат ҳаётидаги тутган 
ўрни ҳақида гапирган. Унинг ҳаётида муҳим роль ўйнаган аёлларнинг 
фотосуратларини кўришга қизиқиб қолдим. Музейдаги китоб-альбомдан 
Жинаҳнинг шахсий ҳаёти ҳақида билиб олдим. Унинг парси диний 
оқимига (зардуштийлик) тегишли бўлган рафиқаси жуда ёш вафот этган 
экан. Уларнинг ягона қизи Дина Ҳиндистонда яшаган, бир мусулмонга 
турмушга чиққан ва эри Покистонга кўчиб ўтишни хоҳламаган. Ҳозирда 
улар Ню-Ёркда яшашяпти экан. Расмларнинг аксариятида Жиннаҳнинг 
синглиси Фотима ҳам акасига ҳамроҳ эди. 
Мақбарани зиёрат қилганимдан ва Жиннанинг нутқлари билан 
танишганимдан сўнг, ҳаёлимга Жиннаҳ Покистоннинг ҳозирги аҳволини 
нариги дунёдан кўра туриб, надомат чекаётган бўлса керак деган фикр 
келди. Албатта, Жиннаҳ ўз ватанини бутунлай бошқача ҳолатда 
кўришни хоҳлар, Покистонда эркинлик, мустақиллик ва бағрикенглик 
ҳукм суришини истарди. Эҳтимол, у билан ҳозир гаплашаётган 
бўлганимда, менга қуйидаги гапларни айтган бўларди:

---

186 
«Сиёсий ва диний қарашларидан қатъи назар, одамлар бу диёрда 
тинчлик ва ҳамжиҳатликда яшашларини истардим.»
«Балки мустақилликни қўлга киритмасак ва Ҳиндистоннинг бир қисми 
бўлиб қолсак яхши бўлармиди?» — отамдан сўрадим. Отам сукут 
сақлади…
Ҳиндистонда ҳиндлар ва мусулмонлар ўртасида азалий адоват 
борлигини яхши билардим. Покистон ташкил топгандан кейин ҳам 
адоват тўхтамади, балки янада авж олиб, энди муҳожирлар ва 
пуштунлар, шунингдек суннийлар ва шиалар ўртасида тўқнашувлар 
юзага келди. Бизнинг вилоятлар бир-бирларини табриклаш ўрнига, 
ўзаро тўқнаш кела бошлади. Синд вилоятининг аҳолиси суверенитет 
масаласини доимий равишда кўтариб чиқа бошлади, бизнинг энг чекка 
провинцияларимиздан бири бўлган Балужистондаги урушлар ҳам ҳеч 
қачон тўхтамади. Мамлакатда сиёсий беқарорлик ҳукм сурди. 
Аламлиси, одамлар бунақа беқарорликларга кўникиб ҳам қолди. 
Покистон бир нечта қисмларга бўлиниб кетиш ҳавфи остида қолди.
Музейдан чиқаётганимизда кўчада байроқ кўтарган бир гуруҳ ёшларга 
кўзимиз тушди. Кейин билсак улар Жанубий Панжобда яшовчи Сараики 
халқининг вакиллари экан. Намойишчилар ўз ерларига мустақил вилоят 
мақоми берилишини талаб қилишарди.
Аслида, урушаман деса сабаб тиқилиб ётибди. Христианлик, 
ҳиндуийлик ва яҳудийлик Исломнинг ашаддий душмани эканлиги 
ҳақида тез-тез эшитамиз. Майли буларку бошқа дин экан, лекин нега 
мусулмонлар ўртасида ҳам доим тўқнашувлар бўлиб туради? Саволимга 
узоқ ўйлаб, жавоб топгандек бўлдим: халқимиз ёлғонлар асирига 
айланиб қолган. Одамлар Исломни кофирларнинг тажовузларидан 
ҳимоя қиляпмиз деб ўйлашади. Лекин аслида улар толиблар сингари 
Қуръони 
Каримнинг 
маъносини 
бузиб 
талқин 
қилаётган 
экстремистларнинг тузоғига тушишяпти.
Менимча, амалий муаммоларга кўпроқ эътибор қаратсак, яхшироқ бўлар 
эди. Мамлакатимизда саводсизлар жуда кўп. Аёлларнинг саводи ҳақида 
гапирмаса ҳам бўлади. Устига-устак кунда кунора мактаблар 
портлатилгани ҳақида эшитиб қолмоқдамиз. Шунингдек, Покистоннинг 
кўплаб ҳудудлари электр таъминотисиз қолмоқда. Мамлакатимизда 
бирор кун қотилликсиз ўтмайди...
Бир 
куни 
Шаҳло 
Анжум 
исмли 
покистонлик 
журналист 
меҳмонхонамизга ташриф буюрди. У Аляскада яшашини ва New York 
Times веб-сайтида мен ҳақимда олинган ҳужжатли фильмни томоша 
қилиб, мен билан учрашиш иштиёқи туғилганини очиқлади. У билан бир 
оз гаплашганимиздан сўнг отам уни сўроққа тута бошлади. Мен унинг 
кўзларида ёш борлигини пайқадим. 

---

187 
- Зиёвуддин, толиблар бегуноҳ қизларга таҳдид қилаётганини 
биляпсизми? – Шаҳло хўнграб йиғлаб юборди. Отам унинг нимани 
назарда тутганини тушунмади. Шундан сўнг Шаҳло ноутбукини 
чиқариб, Интернетга кириб, ўша куни Толибон икки аёлни, яъни Дири 
шаҳрида яшовчи ҳуқуқ ҳимоячиси Шод Бегум ва мактаб ўқувчиси 
Малала Юсуфзой (яъни мен) ўлимга ҳукм қилгани ҳақидаги хабарни 
кўрсатди. Баёнотда қуйидаги сўзлар ёзилганди:
«Бу аёллар имонсизликка даъват қилишмоқда, шунинг учун уларни 
жаҳаннамга тезроқ равона қилиш ҳам фарз, ҳам қарз.» 
Мен бу таҳдидларни жиддий қабул қилмадим, чунки бунақа гапларни 
интернетда ёзиш жуда осон. Агар ўлдирадиган одам, интернет орқали 
қўрқитиб ўтирмайди, шарт келиб тинчитиб кетади.
Кечқурун сўнгги бир ярим йилдан буён биз билан бирга яшаётган оила 
бошлиғи отамга қўнғироқ қилди. Уларнинг олдинги уйининг томи ёмғир 
пайтида расвоси чиққанди. Ўша пайтда уйимизда иккита ортиқча хона 
бўлгани боис отам арзимаган ижара пули эвазига уларни уйимизга 
жойлаштирганди ва уч нафар фарзандларини мактабимизга бепул қабул 
қилганди. Мен ва укаларим уйимизга ижарачилар келганидан хурсанд 
бўлдик. Чунки энди полициячилар ва ўғрилар ўйинини ўйнаш учун 
шерикларимиз нақд эди.
Ўша 
ижарачининг 
телефон 
қилишдан 
мақсади бизга 
таҳдид 
қилинганини аниқлаштириш учун бизникига полиция келгани 
ҳақида хабар бериш бўлган экан. Суҳбатни тугатгандан сўнг, отам 
Мингора полиция бўлими бошлиғининг ўринбосарига қўнғироқ қилди 
ва ундан ҳам таҳдидлар ҳақида эшитди. 
— Нега бу ҳақда сўраяпсиз, аниқ маълумотингиз борми? — отам 
ташвишга тушиб сўради. Офицер аниқ бир нарса айтмади, фақат 
отамдан Мингорага қайтиб келганида полиция бўлимига учрашишини 
сўради. Шундан сўнг, бизнинг Карачига қилган саёҳатимиз аввалги 
жозибасини йўқотди. Мен ота-онамнинг кўзларида ғамгинликни 
кўрдим. Опасининг 
ўлимидан 
ташвишга 
тушиб 
юрган 
онам 
мукофотларим ортидан бошимга балолар ёғилишидан қўрқарди. Бечора 
онам. Ўзини қўярга жой топа олмади... 
— Нега бу қадар ташвишланяпсиз? Интернетдаги ушбу аҳмоқона 
таҳдидлар туфайлими, — ўшқирдим ота-онамга қараб. 
Ота-онам менга уйдан қилинган қўнғироқ ҳақида гапириб беришди ва 
вазият 
мен 
ўйлагандан 
ҳам 
жиддийроқ 
эканлиги 
ҳақида 
огоҳлантиришди. Негадир мен умуман қўрқмадим. Ахир, барчамиз 
эртами-кечми барибир ўламиз. Ер юзида яшовчи ҳеч бир жонзот бу 

---

188 
тақдирдан қочиб қутула олмайди. Ўлимингизга нима сабаб бўлиши 
муҳим эмас – сувга чўкиб ўлиш, саратон касаллиги ёки отилган ўқ. 
Инсон ҳуқуқлари бўйича фаолиятимни тўхтатмасликка қатъий қарор 
қилдим.
“Эҳтимол, бир оз вақтгача жим турганинг маъқулдир, Жани,“ таклиф 
киритди отам. — Бунинг иложи борми? — жавоб бердим. — Ўзингиз 
ҳаёт бу дунёда энг муҳими эмас, ҳатто ўлсак ҳам, бизнинг овозимиз 
эшитилади деб айтмаганмидингиз? Курашни тўхтатишга ҳаққимиз йўқ!
Мени доимий равишда турли учрашув ва конференцияларда нутқ 
сўзлашга таклиф қилишарди. Ўз навбатида мен ҳам толибларнинг қасос 
олишдан қўрқаётганимни билдириб, одамларга рад жавобини бермоқчи 
эмас эдим. Ахир, мағрур ва қўрқмас пуштун халқига мансуб киши ҳеч 
қачон қўрқмаслиги керак! Отам тез-тез қаҳрамонлик пуштунлар қонида 
борлиги ҳақида уқтирган.
Шунга қарамай Сватга юрагимизни қўлтиқлаб қайтдик. Отам дарҳол 
полицияга мурожаат қилди, у ерда менга ўзим ҳақимдаги файлни 
кўрсатишди. Ушбу файлда менинг инсон ҳуқуқлари бўйича фаолиятим 
толибларни ғазаблантираётгани акс этганди. Полиция ходимлари 
толиблар билан ҳазиллашиш яхши оқибатларга олиб келмаслигини 
уқтирди. 
Шунингдек 
махсус 
эҳтиёт 
чоралари 
кўрилишини 
айтишди. Полициядагилар 
менга 
қўриқчи 
ажратишни 
таклиф 
қилишганида отам бир нечта қўриқчилари бўлса ҳам, Сватнинг кўплаб 
оқсоқоллари ўлдирилганлигини, шунингдек Панжоб губернаторини ўз 
қўриқчиси ўққа тутганини рўкач қилиб, бунга рози бўлмади. Бундан 
ташқари, у менинг ортимдан эргашган қуролланган соқчилар ўқувчилар 
ва уларнинг ота-оналарини ташвишга солишини яхши билар эди. Тўғри 
отам ҳам бир пайтлар танқидлар нишонига айланган, аммо сира 
қўрқмаган. Ҳозирда гап мен ҳақимда кетаётгани учун отамнинг ичига 
ҳадик кириб олгани яққол билиниб турарди. «Агар кимнидир ўлдириш 
керак бўлса, мени ўлдиришсин. Боламга тегишмасин.» – отам бу 
мавзудаги якуний гапини айтди.
Шуларни ўйлаб, отам мени Абботободдаги Хушал ўқийдиган мактаб-
интернатга юборишни таклиф қилди. Аммо мен кетишдан қатъиян бош 
тортдим. Отам билан учрашган армия қўмондонларидан бири уни 
Абботободдаги мактаб-интернат мен учун ишончли ҳимоя маскани 
бўлишига ишонтирди. Аммо ўзимга эътиборни жалб қилмасам, Сватда 
менга ҳеч ким тегмаслиги тайин эди. Шунинг учун, Хайбер Пахтунхва 
вилояти ҳукумати мени тинчлик элчиси этиб тайинлашни таклиф 
қилганда, отам бу таклифни рад этишни жоиз деб топди.
Тунда дарвозани қулфлайдиган одат чиқардим. Онам менинг қўрқувни 
ҳис қилаётганимни сезиб, отамга шикоят қилди. Отамнинг ҳолатини ҳам 

---

189 
яхши деб бўлмасди. У менга кечалари хонадаги пардаларни тушириб 
қўйишимни айтар, лекин доимо буни унутиб қўярдим. 
«Ғалати воқеалар ҳали ҳам содир бўлмоқда, аба» дедим отамнинг 
тиззасига бош қўяр эканман. “Толиблар водийда очиқчасига 
ўзбошимчалик қилганларида, биз ҳеч нарсадан қўрқмасдик. Ва энди 
толиблар ҳайдаб чиқарилганидан кейин биз қўрқа бошладик. 
— Ҳа, Малала, — деди отам хўрсиниб. — Энди толибларнинг барча 
ёвузликлари сен ва мен каби одамларга, ўзларига душман деб 
билганларга қаратилган. Улар энди бошқаларга аҳамият бермайдилар. 
Фойтун ҳайдовчилари ва дўкон эгалари энди тинч яшашлари мумкин. 
Толиблар бир нечта аниқ мақсадларни ўз олдиларига қўйишди ва биз 
ҳам ушбу нишонлар қаторига кириб қолдик.
Мен олган мукофотларнинг бир салбий томони бор эди – улар жуда кўп 
дарс қолдиришимга сабаб бўларди. Март ойи имтиҳонларидан сўнг 
шкафимда яна бир кубок пайдо бўлди. Фақат иккинчи ўрин учун...