Boshqaruv hamda pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularni malakasini oshirish

To’rtinchi avlod mobil aloqa tarmoqlari 
2000 yildan oldi to’rtinchi avlod mobil texnologiyalarini rivojlantirish va 
joriy etish masalalari boshlangan bo’lsa, birinch marta 2009 yilning oxirida 
Stokgolm va Oslo shaharlarida TeliaSonera operatori 4G tarmog’ini ishga tushirdi. 
Undan keyin dunyoda Finlandiya ikkinchilardan bo’lib, 4G tarmog’ini ishga 
tushirdi. 4G tarmog’ida ma’lumot uzatish tezligi 100Mb/s-1Gb/s gacha etishi 
mumkin. Shuningdek, 1G-3G mobil tarmoqlari qo’llab quvvatlagan barcha 
xizmatlariga qo’shimcha mobil multimedia, global mobillilik, integrasiyalangan 
simsiz yechimlar, shaxsiylashtirishlgan xizmatlar va boshqa xizmatlar to’plamini 
qo’llab quvvatladi.
4G tarmoqlari 2GHz -8GHz chastota diapozonida ishlaydi va polosa 
kengligi 100MHz teng. Ma’lumot uzatish tezligi juda yuqori va IP texnologiyasini 
to’liq qo’llab quvvatlaydi. Batariya quvvati talab dajarasida ishlay oladigan 4G 
smartfonlar orasidagi axborot xavfsizligi darjasida yuqori va xizmat ko’rsatish 
sifafi (QoS) talab darajasida.
1.24-rasm. 4G mobil tarmoqlari arxitekturasi 
4G mobil aloqa tarmoqlari 3G avlod tarmoqlari kabi ikki standart asosida 

---

62 
ishlab chiqildi: WiMAX (Worldwide Interoperability for Microwave Access) va 
LTE (Long-term evolution). Dunyoda ba’zi mamlakatlar 4G tarmog’ini WiMAX 
texnologiyasi va ba’zilari LTE texnologiyasi asosida qurib kelmoqda.
WiMAX texnologiyasi 2001 yilda birinchi marta ishga tushurilgan bo’lib, 
simsiz keng polosali aloqa texnologoiyasi IEEE 802.16e standartlari to’plami 
asosida ishlab chiqilgan va OFDMA (Orthogonal Frequency Division Multiple 
Access) texnologiyasiga asoslangan ushbu standart asosida ma’lumot uzatish 
tezligi soniyasiga 12Mbit/s yetadi. LTE tarmoqlarining asosiy elementlari haqida 
qisqacha ma’lumot keltirib o’tamiz. 
UE
(User Equipment) – Universal Mobil Telekommunikatsiya Tizimi va 
3GPP Long Term Evolution-da foydalanuvchi uskunasi to'g'ridan-to'g'ri oxirgi 
foydalanuvchi foydalanadigan aloqa vositasi hisoblanadi. Bu qo'lda ishlaydigan 
telefon, mobil keng tarmoqli adapter bilan jihozlangan noutbuk yoki boshqa har 
qanday oxirgi qurilma bo'lishi mumkin. 
EPC 
(Evolved Packet Core) - LTE tarmog’inig yadrosi bo’lib, u quyidagi 
funktsiyalarni bajaradigan tarkibiy qismlardan iborat: harakatchanlikni boshqarish, 
autentifikatsiya, xizmat ko'rsatish sifati, IP-paketlarni yuklash va yuklab olishni 
marshrutlash, IP-manzilni ajratish va boshqalar. 
MME
(Mobility Management Entity) – UE va EPC o'rtasidagi, shuningdek 
eNodeBs va EPC o'rtasidagi signal almashishlarni boshqaradi. MME tomonidan 
amalga oshiriladigan signalizatsiya masalan NAS (Not Non Stratum) jarayonini 
boshqaradi. MME eNodeB-ga S1-AP interfeysi orqali ulanadi va autentifikatsiyani 
amalga oshiradi. U HSS-ga ulanadi va tarmoqqa ulanishga harakat qilayotgan 
abonent uchun autentifikatsiya ma'lumotlarini talab etadi. Shuningdek MME 
quyidagi vazifalarni bajaradi: 
- Autentifikatsiya - UE va HSS o'rtasida autentifikatsiya ma'lumotlarini 
almashish orqali tarmoqqa autentifikatsiya qilish imkoniyatini beradi. 
- Mobililikni boshqaradi - abonentning tarmoq ichida yoki tarmoqlar ichida 
harakatchanligini ta'minlaydi. 
- Joylashuvni yangilash - abonentning tarmoq ichidagi joylashuvini va 

---

63 
hozirgi holatini kuzatib boradi. 
- Uzatishni qo'llab-quvvatlash - eNodeB-lar o'rtasida ma'lumot almashish 
imkoniyatini beradi (S1 interfeysida uzatish uchun).
SGW
(Serving Gateway) – qo'shni eNodeBs stansiyalari orasida 
marshrutlash vazifasini bajaradi va ular o'rtasida ma'lumot almashish uchun langar 
kabi harakatlanadi va barcha foydalanuvchilar ma'lumotni paketlar ko’rinishida 
marshrutlaydi. S-GW shuningdek LTE va boshqa CS tarmoqlari o'rtasida 
harakatchanlikni boshqaradi.
PGW
(Packet Data Network Gateway) –UEning tashqi tarmoqlariga 
ulanishini ta'minlaydi, PGW tarmoq elementi UE (foydalanuvchi terminali) uchun 
trafikni chiqish va kirish nuqtasi sifatida ishlaydi.
PGW foydalanuvchilar o’rtasida paketlarni filtrlash, hisob kitoblarni qo'llab-
quvvatlash, paketni qonuniy ushlab qolish va filtrlash orqali foydalanuvchi 
tomonidan qo'llaniladigan siyosatni boshqarish bilan shug'ullanadi. Shuningdek, u 
P-GW ning yana bir muhim roli - 3GPP va WiMAX va 3GPP2 (CDMA 1X va 
EvDO) kabi 3GPP bo'lmagan texnologiyalar o'rtasidagi harakatlanish uchun ham 
langar vazifasini o'taydi. 
HSS
(Home Subscriber Server) - foydalanuvchilar va obunalar to'g'risidagi 
ma'lumotlarni o'z ichiga olgan markaziy ma'lumotlar bazasi. HSS funktsiyalari 
harakatchanlikni boshqarish, qo'ng'iroq va sessiyalarni tashkil etishni qo'llab-
quvvatlash, 
foydalanuvchilarni 
autentifikatsiya 
qilish 
va 
foydalanishni 
avtorizatsiya qilishni o'z ichiga oladi. HSS shuningdek 2G va 3G tarmoqlari uchun 
uy manzilini ro'yxatga olish kitobi (HLR) va Autentifikatsiya markazi (AuC) ga 
asoslanadi. 
LTE texnologiyasi asoslangan GSM standartiga asoslangan 4G tarmoqlari 
IEEE standartlash qo’mitasining GSM/EDGE va UMTS/HSPA standartlari 
to’plami asosida quriladi. Taqqoslaganda LTE tarmoqlarining o’tkazish qobiliyati 
WiMAX tarmoqlariga qaraganda ancha yuqori,100MHz va 40MHz mos ravishda. 
Shuningdek, harakatlanish tezligi LTE 450-500km/soat bo’lsa, WiMAX 120 
km/soatni qo’llab quvvatlaydi. Quyidagi 1-jadvalda mobil aloqa avlodlarining 

---

64 
imkoniyatlari keltirilgan.
1.25-jadval. 
WiMax va LTE texnologiyalarning imkoniyatini ko’rib chiqamiz