Boshqaruv hamda pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularni malakasini oshirish

Uchunchi avlod mobil aloqa tarmoqlari 
3 avlod mobil aloqa tarmoqlari 2000-2010 yillar oralig’ida dunyo miqyosida 
keng foydalanildi va ularda foydalanilgan terminallar smartfonlar deb nomlandi. 1 
va 2 avlod taqdim etgan xizmatlarga qo’shimcha video qo’ng’iroqlar ham ushbu 
avlod tomonidan qo’llab quvvatlandi. Aloqa almashish tezligi juda tez, qo’shimcha 
xizmatlari ko’paygan va mobil TV xizmatlarini o’zida jamlagan 3G tarmoqlari 1.6-
2.0 GHz chastota diapozonida ishlaydi. Bunday mobil aloqa tarmoqlarining
o’tkazish polosasi 100Hz va keng polosali qaramli tarmoq ham deb nomlanadi. 
CDMA (Code Division Multiple Access), UMTS (Universal Mobile 
Telecommunications System) va EDGE (Enhanced Data Rates for GSM 
Evolution) standart texnologiyalarga asoslangan 3G avlod mobil aloqa 
tarmog’ining ma’lumot uzatish tezligi soniyasida 144kb/s –2Mb/s tezlikni qo’llab 
quvvatlaydi.
Qo’shimcha qilib 3G tarmog’ida xavfsizlik masalalari juda puxta echilgan, 
video konferensiya, 3 o’lchmli (D) o’yin xizmatlarini o’zida jamlagan bo’lsa, 3G 
litsenziyasi juda qimmat, 3G tarmoq infratuzulmasini qurishda qiyinchiliklar 
mavjud, yuqori o’tkazish qobiliyatini talab qiladi hamda 3G tarmog’ini qo’llab 
quvvatlovchi mobil telefonlari (smartfonlar) ning narxi qimmat.

---

59 
1.23-rasm. 3G mobil tarmoqlari arxitekturasi 
Uchinchi avlod mobil aloqa tarmoqlari UMTS (Universal Mobile 
Telecommunications System) va WCDMA (Wideband Code Division Multiple 
Access) standartlariga asoslangan bo’lib, 3G tarmog’i EU (User Equipment), VLR, 
HLR, GGSN (Gateway GPRS (General Packet Radio Service) Support Node), 
GMSC (Gateway Mobile Switching Center), SGSN (Serving GPRS Support 
Node), RAN (Radio Access Network) va MSC (Mobile Switching Center) 
elementlarini o’z ichiga oladi.
UMTS
– universal mobil telekommunikatsiya tizimi GSM standarti asosida 
ishlab chiqilgan uchinchi avlod mobil aloqa tizimi hisoblanadi. 3G tarmog'i tezroq 
elektron ma'lumot uzatish tezligini 384 kbit / s dan yuqori tezlikni taklif qiladi, bu 
foydalanuvchilar tez-tez katta fayllarni yuklab olishiga imkon beradi. Unda 5 MHz 
kanal o'tkazish qobiliyati mavjud bo’lib, o'tkazish qobiliyatidan foydalangan holda 
bir vaqtning o'zida 100 dan ortiq ovozli qo'ng'iroqlarni qabul qilish imkoniyatini 
qo’llab quvvatlaydi yoki u asl formatida 2 Mbit/s gacha tezlikda ma'lumotlarni 
uzata olish qobiliyatiga ega. 
WCDMA
– GSM standartiga asoslanmagan, kanallarni ajratish jarayoni 
CDMA texnologiyasiga asoslangan 3 avlod mobil aloqa tarmog’i texnologiyasi 
hisoblanadi. Ta’kidlanganidek keng polosali CDMA bu uchinchi avlod (3G) simsiz 
standart, ovoz va ma'lumot uchun bitta 5 MHz kanalidan foydalanadi va dastlab 

---

60 
384 kbit/s gacha tezlikni taqdim etadi. WCDMA AQShda AT&T va T-Mobile 
tomonidan ishlatiladigan 3G texnologiyasi hisoblanadi. 
GPRS
- bu 2G va 3G uyali aloqa tarmog'ining global aloqa tizimidagi 
ma'lumotlarni paketli kommutatsiya qiladigan uyali aloqa standarti. GPRS avvalgi 
CDPD va i-mode paketli kommutatsion uyali texnologiyalarga javoban Evropa 
Telekommunikatsiya Standartlari Instituti tomonidan tashkil etilgan. 
GMSC
- bu MSCning maxsus turi bo'lib, u mobil tarmoqdan tashqarida 
qo'ng'iroqlarni marshrutlash uchun ishlatiladi. Har doim mobil abonenti tashqi 
tarmoq foydalanuvchisi bilan o’zaro qo'ng'iroq qilganida qo'ng'iroq GMSC orqali 
amalga oshiriladi.
SGSN
– GPRS qo'llab-quvvatlaydigan tuguniga xizmat ko'rsatish jarayoni 
tushuniladi va u GPRS-ga asoslangan 2G va 3G tarmoqlarida muhim tarmoq 
komponenti hisoblanadi.
SGSN shuningdek ma'lumot paketlarini o'z xizmat doirasi hududidagi mobil 
stantsiyalar orasida etkazib berish uchun javobgar tarmoq elementi hisoblanadi. 
Uning vazifalari paketlarni marshrutlash va uzatish, harakatchanlikni boshqarish 
(biriktirish / ajratish va joylashishni boshqarish), mantiqiy aloqani boshqarish, 
autentifikatsiya va zaryadlash vazifalarini bajarishni o'z ichiga oladi. 
RAN
- radio kirish tarmog'i mobil telekommunikatsiya tizimining bir 
qismidir. Kontseptual ravishda, u uyali telefon, kompyuter yoki masofadan 
boshqariladigan har qanday mashina kabi qurilmalar orasida joylashgan va uning 
yadro tarmog'iga ulanishni ta'minlaydi, 6-rasm. RAN radiostantsiyalar orqali 
resurslarga 
kirishni 
(foydalanishni) 
ta'minlaydi 
va 
ularni 
boshqarishni 
muvofiqlashtiradi.
GGSN
- ba'zan simsiz marshrutizator sifatida ham nomlanuvchi GGSN 
tarmoq elementi, xizmat ko'rsatuvchi GPRS qo'llab-quvvatlash tarmog’i (SGSN) 
bilan uyali aloqa foydalanuvchilarni Internetga va IP protokoliga asoslangan 
ilovalarga ulanishini ta’minlaydi. GGSN mobil foydalanuvchilar tomonidan 
kiruvchi ma'lumot trafigini o'zgartiradi va tegishli tarmoqqa uzatadi yoki aksincha. 
ISDN
(Integrated Services Digital Network) - umumiy foydalanishdagi 

---

61 
telefon tarmog'ining an'anaviy kanallar orqali ovozli, video, ma'lumotlar va boshqa 
tarmoq xizmatlarini bir vaqtning o'zida raqamli uzatish uchun aloqa standartlari 
to'plamidir.