Часть VIII

г
о.т
ШМК
немесе 
i
c
i
i
q
I




=





г
о.т
ШМК
, (2)
мұндағы:
і — қоспа;
Сі — 1,2,3,4 қауіптілік класына сәйкес 1,7,1,3,1,0,0,9 
есептелінген тұрақты шама;
Qг — қаладағы N — посттардан алынған ластаушы зат-
тардың арифметикалық жылдық концентрациясы;
q — жыл бойында алынған бір реттік және орташа 
тәуліктік концентрациялардың арифметикалық мәні.
Әр түрлі қалалар мен аудандардағы ластаушы заттардың 
концентрациясын салыстыру үшін кешенді АЛИ (КАЛИ) — 
атмосфераның бірнеше қоспалармен ластану дәрежесінің 
мөлшерсіз сипаттамасы.
Атмосфераға түсетін бір зат үшін КАЛИ келесі форму-
ламен есептелінеді:
( )
(
)
1
1
/
i
c
l
l
i
i
i
i
I l
I
q
=
=
=
=
∑
∑
о.т
ШМК
, (3)
4 негізгі қоспаға бақылау жүргізгенде (шаң, күкіртті газ, 
СО, NO
2
) КАЛИ келесі формуламен есептелінеді:
( )
2
2
1,3
0,9
1
0,15
0,05
0,04
3
SO
NO
CO
q
q
q
q
I






 






 
=
+
+
+






 






 
пыль
, (4)
Атмосфераны ластану индексінің мәліметтері алу үшін 5 
көрсеткіш бойынша алына отырып, ол мәліметтерді пост-
тар арқылы ала отырып, КазГидроМет архивында сақталып, 
қадағаланып оырады. Бастапқыда әр шамаға жеке-жеке 
парциалды шама алынып, содан соң вариациялық қатар 
құрылады, оның арасында ең көп индекске тең мәлімет 
көрінеді. Кейін, алынған 5 жоғары иднексті заттар үшін 
қосынды индексті мәліметі алынады.
Стандартты индекс — қала бойынша кез келген зи-
янды заттың бір реттік максималды концентрацияның ең 
көп өлшемінің ШМК-на қатынасы.
Яғни бұл бірлік көрсеткіш. Мысал ретінде бақылау 8 зат 
бойынша жүргізіледі және әрқайсысы үшін бірыңғай кон-
центрациясы анықталады және зат бір ай ішінде басқасы-
нан жоғары болатын ең жоғарғы бірыңғай концентра-
циясы алынады. АЛИ-дан негізгі айырмашылығы, СИ 
денсаулыққа зиянды затқа ұзақ уақыт әсер ету әсерін ес-
кермейді, бұл барлық қоспалардың араласқандығы емес, 
бір «ерекше» қоспаның рұқсат етілген деңгейге қатына-
сын көрсетеді. ИЗА-дан айырмашылығы, Стандарт индексі 
осындай ластанудан болатын ықтимал зиянды бағалауды 
қамтымайды.
Ендігі кезекте Алматы қаласының АЛИ көрсеткішін 
қарастыратын болсақ, келесі суретте Алматы қаласы 
бойынша АЛИ көрсеткіші берілген (1-сурет).
1-сурет.