|
Identifikatsiya ob’ektlarining tasnifi
Identifikatsiyaviy tadqiqot jarayonida bitta ob’ektdan hosil bo‘lgan
bir necha izlar, masalan, bahsli qo‘lyozma va gumon ostidagi shaxs
dastxatining namunasi solishtirib ko‘riladi. Qiyoslanayotgan bu
ob’ektlarning
birinchisi
identifikatsiyalanadigan,
ikkinchisi
identifikatsiyalaydigan ob’ektlar hisoblanadi. Masalan, eshikni buzib
o‘g‘irlik sodir etilgan joyda turli izlar topiladi, gumon qilingan
shaxsning uyida buzish quroli topilib, undan eksperiment tarzida izlar
olinadi. Jinoyat izlari va eksperimental izlar qiyosiy tadqiq qilinadi.
YAshirinib yurgan shaxsni identifikatsiyalash uchun uning fotosurati va
qo‘lga olingan shaxsning fotosurati qiyoslanib tekshiriladi.
Ana shu ob’ektlardagi barcha belgilar va xususiyatlar emas, bir-
biriga solishtirish mumkin bo‘lganlari taqqoslanadi. Masalan, jinoyat
sodir etilgan joydan topilgan hajmli izlar bo‘yicha lomning issiqqa
bardoshliligi, elektr o‘tkazuvchanligi, zichligi va boshqa xossalari
o‘rganilmay, uning iz qoldirish xususiyatlari tadqiq qilinadi.
Identifikatsiyaga oid xossalar ob’ektlarning o‘zaro ta’siridan va
izning vujudga kelish mexanizmlaridan kelib chiqib aniqlanadi.
Identifikatsiyalashga imkoniyat beruvchi shart-sharoitlar
Moddiy dunyodagi predmetlar va hodisalarning o'ziga hosligi, ularning
takrorlanmasligi
Moddiy dunyo ob'ektlarining o'zaro aloqadorligi, o'zaro bog'liqligi, aks
etishga layoqatliligi
Moddiy dunyo ob'ektlarining nisbiy o'zgarmasligi (barqarorligi)
Ulardagi o'zgarishlarning ishonchli tahlil qilish imkoniyati
28
Masalan, avtomashina yurgan yo‘lda g‘ildirakning izi qoladi,
avtomashina biror to‘siqlikka urilganda radiator, bufer, kuzov va
mashinaning boshqa qismlarida iz qoladi.
Identifikatsiyalaydigan ob’ektda uning xossalarini ifodalaydigan
belgilargina foydali axborot beradi. Faqat o‘sha belgilar o‘rganiladi,
qolganlari e’tiborga olinmaydi. Masalan, oyoq kiyimning erdagi izlari
o‘rganilayotganda iz qoldirgan tagcharmning tashqi tuzilishi, zichligi,
yumshoqligi va boshqa xossalari o‘rganiladi. Tuproqning biologik va
kimyoviy tarkibi izning shakllanishiga ta’sir etmasa, ular tadqiq
qilinmaydi.
Bevosita tadqiqot hamma hollarda ham mumkin bo‘lavermaydi.
Ba’zi holatlar va funksional-dinamik belgilar identifikatsiya maqsadida
faqat ularning izlari, tasvirlari bo‘yicha o‘rganiladi. Masalan, yozuv
mashinkasini identifikatsiyalashda uning o‘zi emas, unda yozilgan matn
tekshiriladi.
Xotiraviy qiyofalar bo‘yicha identifikatsiya qilishda ko‘rsatuvlar,
yozma yoki chizma shaklida ifodalangan qiyofasi vositasida shaxsni
aynan o‘sha qidirilayotgan odam ekanligi hal etiladi.
Aynanlikning protsessual shaklida ham farq bor: tasvirlovchi
materiallar bo‘yicha identifikatsiya ko‘zdan kechirish va ekspertiza
o‘tkazishni talab etsa, xotiraviy qiyofa bo‘yicha aynanlikni aniqlash
so‘roq qilish va tanib olish uchun ko‘rsatish shaklida amalga oshiriladi.
Ba’zan
qidirilayotgan
ob’ekt
bir
vaqtning
o‘zida
identifikatsiyalanadigan va identifikatsiyalaydigan ob’ekt bo‘lishi
mumkin. Masalan, jabrlangan shaxsning badanida iz qoldirgan
avtomashinada ayni vaqtda qon izi qolishi mumkin, barmoq izlarini
qoldirgan jinoyatchining qo‘lida bo‘yoq zarrachalari topilishi mumkin.
E'tibor qiling! Identifikatsiyalaydigan va identifikatsiyalanuvchi
ob'ektlardan foydali ahborotni ajratib olish tadqiqotning dastlabki
muhim
vazifasi
hisoblanadi.
Zaruriyatga
qarab,
identifikatsiyalaydigan va identifikatsiyalanuvchi ob'ektlar bevosita va
bilvosita tadqiqot qilinadi. Identifikatsiyalanadigan ob'ektdagi
hossalar o'zgarmagan bo'lsa, u bevosita tadqiq etiladi. Ob'ekt
o'zgargan bo'lsa, uning identifikatsiyalaydigan belgilari ilgarigi izlari
orqali, ya'ni bilvosita tekshiriladi.
29
Identifikatsiyadan foydalanib isbot qilishning maqsadi tergov
qilinayotgan hodisa bilan bog‘liq ob’ektni topishdan iborat bo‘lib, u
qidirilayotgan
hisoblanadi.
Amalda
isbotlashning
vazifasi
tekshirilayotgan ob’ektlar doirasini mumkin qadar cheklash va ularning
orasidan qidirilayotgan ob’ektni ajratib olishdan iborat.
Do'stlaringiz bilan baham: |
