Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

E’tibor qarating! Soxtalashtirish
ning quyidagi turlari ayniqsa 
ko‘p uchraydi:
1) bir jinoyatni boshqa, nisbatan yengil jinoyat niqobi ostida 
yashirish;
2) sodir etilgan jinoyatga baxtsiz hodisa tusini berish;
3) sodir etilgan jinoyatning ayrim holatlarini uni boshqa shaxs, 
boshqa joyda, boshqa vaqtda va boshqa motivlarga ko‘ra sodir 
etgandek qilib yashirish;
4) shaxsning axloqiy buzuqligi faktlarini unga qarshi sodir etilgan 
jinoyat niqobi ostida yashirish (masalan, pulni yo‘qotish, rastrata 
faktlarini yashirish maqsadida unga nisbatan talonchilik jinoyatini 
sahnalashtirish).
 

---

202 
zamon ilmiy-texnikaviy vositalar yordamida qayd etilib, jinoyatni 
ochishda katta yordam beradi. Ilgaridan amaliyotda ma’lum bo‘lgan 
ayrim ashyoviy dalillarni tekshirish, jumladan, hujjatlarni kriminalistik 
texnika asosida ko‘zga ko‘rinmaydigan (infraqizil, ultrabinafsha) nurlar 
yordamida tekshirish katta daliliy ahamiyatga egadir. 
Qon izlari, odam organizmidan chiqadigan turli moddalar, 
murdadagi har xil izlar jinoyat ishi bo‘yicha ashyoviy dalil sifatida 
foydalaniladi. Hozir bunday izlar fizik, kimyoviy, biologik va texnikaviy 
vosita va metodlar asosida tekshirilib, qotillik jinoyatini o‘z vaqtida 
ochishga, tanadagi jarohatlarning darajasini aniqlashga katta yordam 
bermoqda. 
Masalan, hodisa joyidan topilgan papiros, tamaki qoliqlaridagi 
so‘laklarni tekshirish natijasida hodisa joyida jinoyatchilarning qancha 
vaqt bo‘lganligi va ularning soni to‘g‘risida biron bir fikr yuritilgan 
bo‘lsa, hozir esa ushbu papiros qoldiqlarida mavjud bo‘lgan so‘laklarni 
tekshirish orqali qon guruhini va hatto odamning jinsini ham aniqlash 
mumkin. 
Hodisa joyida qoldirilgan barmoq izlarini, ayniqsa ko‘zga 
ko‘rinmaydigan izlarni qidirib topish usullari va texnikaviy vositalar, 
uzluksiz ravishda takomillashtirilib borilmoqda. Har qanday noqulay 
sharoitda ham bunday izlarni qidirib topish uchun zarur vositalar tergov 
chemodanida mavjuddir. 
SHuni nazarda tutish lozimki, ko‘zga ko‘rinmaydigan barmoq 
izlarini ma’lum vaqt o‘tib ketganligi sababli poroshoklar yoki yod bug‘i 
yordamida qidirib topish ancha qiyinchilik tug‘dirishi mumkin. Bunday 
vaqtlarda barmoq izlarini qidirib topish va qayd etishda auditografik 
usuldan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bu usulning mohiyati 
shundaki, ko‘zga ko‘rinmaydigan barmoq izi bor deb taxmin etilgan 
predmet radiaktiv suyuqlik yordamida ishlanadi. Bu suyuqlik barmoq izi 
bor bo‘lgan joyga, iz yo‘q joyga nisbatan mustahkam yopishadi, undan 
keyin barmoq izi yo‘q bo‘lgan joylardagi radioaktiv suyuqliklar olib 
tashlanadi va topilgan barmoq izi rentgen plyonkasiga ko‘chirib olinadi. 
Auditografik usuldan foydalanish ayrim materiallarda qoldirilgan ko‘zga 
ko‘rinmaydigan barmoq izlarini qidirib topish va qayd etishda sezilarli 
natijalarga erishish imkonini beradi. 
Hozirgi vaqtda izlarni qidirib topish va qayd etishda har xil 
poroshoklar, gips, plastilin va boshqa vositalardan keng ko‘lamda 
foydalanilmoqda. Lekin bu vositalar botiq izlarning mikrorelfini o‘zida 
yaxshi aks ettirish hususiyatiga ega emas. Bunday izlarni qayd etishda 

---

203 
hozir