86
Er uchastkalarini o‘lchashga doir masalani Xorazmiy shunday hal etadi: ―agar aytsanki,
uchburchakli er uchastkasining ikki tomoni o‘n gazdan va asosi 12 gaz, uning ichida kvadrat
shaklida er uchastkasi ajratish kerak. Kvadratning har bir tomoni aniqlansin. Buning qoidasi
shunday: uchburchak balandligini aniqla, ya‘ni uning asosi yarmini ol, bu 6, uni o‘z-o‘ziga
ko‘paytir, bu 36, uchburchak qisqa tomonlarining birini o‘z-o‘ziga ko‘paytmasidan, ya‘ni yuzdan
ayir, bu 64 bo‘ladi, bundan ildiz chiqar, 8 bo‘ladi. Bu balandlik. Uchburchak yuzini topish uchun
balandlikni asosning yarmiga, ya‘ni 6 ga ko‘paytir, bu 48 bo‘ladi. Kvadratning bir tomonini narsa
deb qabul qilamiz, uni o‘z-o‘ziga ko‘paytiramiz, kvadrat hosil bo‘ladi, buni esda saqlaymiz.
So‘ngra, bilamizki, bunda kvadratning tomonlarida ikki uchburchak va uning ustida bir uchburchak
qoladi. Kvadrat tomonlarida joylashgan uchburchaklar teng bo‘ladi, chunki ularning baladliklari
teng va ular to‘g‘ri burchakli uchburchaklardir. Ularning yuzlari shundayki, oltidan narsaning
yarmini ayirib, narsaga ko‘paytirgin, kvadratning yarmi ayrilgan olti narsa hosil bo‘ladi, bu
kvadratning tomonlarida joylashgan uchburchaklarning umumiy yuzi bo‘ladi. Yuqoridagi
uchburchak yuziga kelganda, sakkizdan narsani, ya‘ni balandlikdan ayirib, narsaning yarmiga
ko‘paytir, kvadratning yarmi ayrilgan to‘rt narsa hosil bo‘ladi. Bularning hammasini, ya‘ni kvadrat
yuzi va uchta uchburchak yuzlarini qo‘shamiz. Hosil bo‘ladi: 89 narsa 48 ga teng, bu esa katta
uchburchak yuzi bo‘ladi. Shuning uchun bitta narsa to‘rt va beshdan to‘rt gazga teng. Kvadratning
hamma tomonlari shunday bo‘ladi. Mana uning shakli (8-shakl)
C
M
N
A K F L B
Bu masala teng yonli uchburchakka ichki chizilgan kvadrat tomonini aniqlashdan iborat
bo‘lib, uning yuqorida bayon etilgan echish usulini quyidagicha ifodalash mumkin: ABC
uchburchakda AB=12, AC=CB=10 Balandlik
8
64
36
100
6
10
2
2
CF
h
Katta uchburchakning yuzi
48
8
12
2
1
Q
. Kvadratning yuzi x
2
, ikki yonidagi
uchburchaklar yuzlari
4
3
2
6
2
1
2
x
x
x
x
bo‘ladi. Yuqorida joylashgan kichik uchburchakning
yuzi
2
2
1
4
)
8
(
2
1
x
x
x
x
. Demak, uchburchakning yuzi uning hosil bo‘lgan to‘rtta shakl
yuzlarining yig‘indisiga teng:
2
2
2
2
1
4
4
3
4
3
48
x
x
x
x
x
x
x
;
Bundan
48-10x,
5
4
4
10
48
x
(kvadratning tomoni)
Yunon geometrigi Geron bu masalani, ya‘ni teng yonli uchburchakka ichki chizilgan
kvadrat tomonini uchburchaklarning o‘xshashligidan foydalanib, bunday echgan (8-shakl). AB=12,
BC=10, u vaqtda baladlik CF=8, bunda MCN va ABC uchburchaklarning o‘xshashligidan:
8
8
12
Do'stlaringiz bilan baham: