Ilmiy-metodik jurnali scientific-methodical journal ministry of public education of the

“XALQ TA’LIMI” ilmiy-metodik jurnali. 2018. № 5.   www.xtjurnali.zn.uz
   
x + 45 + x + 45 = 110
   
2x = 110 – 90
   
2x = 20
    
x = 10 
javob: 1-kun 10 metr gazlama sotilgan.
2. Maktabimiz issiqxonasining bo‘yi 45m, eni 18m. agar 1m
2
 yerga 1 tup bodring 
ekilsa va har bir tupi 3 kg dan solsa, 1 kg bodring 150 so‘mdan sotilsa, qancha daro-
mad qilinadi? 
   
S = 45m  18m = 810m
2
  
1m
2
da – 1 tub
  
810 

 3 = 2430 (kg)
  
2430 

 150 = 364500 (so‘m) 
7-sinf geometriya kursida “Trapetsiya” mavzusiga doir shunday mashqlar beril-
gan.
481 – mashq
Bir  xil  o‘lchamli  teng  yonli  trapetsiya  shaklidagi  kafellar  bilan  tekislikni  qoplash 
mumkinmi? 
483 – mashq.
Bir xil o‘lchamli to‘g‘ri burchakli trapetsiya shaklidagi kafellar bilan tekislikni to‘liq 
qoplash mumkinmi? 
Ma’lumki devor va boshqa turli sirtlarni bezash uchun uchburchak, kvadrat, olti-
burchak kabi shakldagi kafellardan foydalaniladi. O‘quvchilarga ana shunday mashq-
larni  yechishda  qog‘ozdan  trapetsiyalar  yasab,  shartini  bajarish  o‘rgatilsa,  bunday 
mashqlar o‘quvchilarni qiziqishini oshirish bilan birga kasb-hunarga yo‘llashga yordam 
beradi.  Bunday  masalalarni  ko‘plab  keltirish,  matematika  kursidagi  har  bir  mavzuni 
hayot bilan bog‘lash mumkin.
O‘quvchilarni  Buxoro, Xiva yoki Urganch shahrining  diqqatga sazovor joylariga 
ekskursiyaga olib borish ayniqsa, katta ahamiyatga egadir. Buxorodagi qadimgi o‘z-
bek me’morchiligining o‘lmas obidalarini ko‘zdan kechirar ekanmiz, ko‘rkam binolar, 
tarixiy minoralar va naqshlar ijodkorlarining matematikani qay darajada mukammal bil-
ganliklarini eslatib o‘tish foydalidir. Bu minora va naqshlar ma’lum geometrik figuralar-
ning qanday tartibda joylashtirilganligiga o‘quvchilarni e’tibori qaratilsa, naqshlarning 

---

55
sirlarini  idrok  etishib,  matematikaning  hayotiy  fan  ekanligiga  ishonch  hosil  qiladilar. 
Xalq amaliy san’atida yaratilgan, hozirgi kunda tez sur’atlar bilan rivojlanib borayotgan 
naqqoshlik, o‘ymakorlik, kashtachilik kabi hunarmandchilik turlariga o‘quvchilarni ma-
tematik ko‘z bilan qarashga odatlantirish ularda kelgusida shunday kasblarni egallash-
lariga yordam beradi. To‘g‘ri tanlangan kasb har bir yoshni kelgusi hayotida o‘z o‘rnini 
topa olishida, kasbining yetuk ustasi bo‘lishida muhim ahamiyatga egadir. 
O‘quvchilarni mehnatga va kasb tanlashga tayyorlash ishlari ular shaxsini munta-
zam va har tomonlama o‘rganish asosida amalga oshiriladi.
O‘quvchilarning kasblarga qiziqishlarini va havaslarini dars protsessida o‘rganib 
borish  muhimdir.  Chunki  ularda  kasblarga  bo‘lgan  qiziqish  va  ishtiyoq  ko‘p  hollar-
da atrofini o‘rab olgan dunyo haqidagi bilimlar ta’siri ostida vujudga kelishi mumkin.         
Sinfda o‘rganilayotgan o‘quv predmetlariga o‘quvchilarning munosabatlari va qanday 
o‘zlashti rayotganliklari ularning jiddiy va asosli ravishda o‘ylab, kasb tanlaganliklari-
ni  ko‘rsatuvchi  omil  va  shaxs  aktivligi  rivojlanganligini  bildiradigan  ko‘rsatkich  bo‘lib 
xizmat  qiladi.  O‘qitilayotgan  fanlarga  qiziqishlariga  qarab  o‘quvchilarni  uch  guruhga 
bo‘lish mumkin:
1. ijtimoiy fanlarga qiziquvchi o‘quvchilar.
2. Tabiiy fanlarga qiziquvchilar.
3. Umumta’lim maktablarida o‘rganilayotgan barcha fanlarga qiziquvchi o‘quvchi-
lar.
ayrim o‘quvchilar o‘z tanlagan kasblarini o‘zi qiziqqan fan bilan bog‘lab, “Men ma-
tematika talab qiladigan sohada ishlashni xohlayman” deydilar.
Matematika  fanini  maktabda  o‘qitilayotgan  boshqa  fanlarga,  jumladan,  ishlab 
chiqarishga, texnikaga, qishloq xo‘jaligiga, meditsinaga bog‘lab o‘tish mumkin. Men 
quyida  matematika  fanida  o‘qitilayotgan  ba’zi  mavzularni  turli  kasblarga  qanday 
bog‘lash mumkinligiga misollar keltiraman:
 8-sinf algebra kursidan “kvadrat tenglamaga keltirilib yechiladigan masalalar” te-
masini o‘tishda quyidagilarga e’tibor beriladi:
1. Qanday masalalar  kvadrat tenglamalarni  yechishga  keltiriladi.  Bularga  misol 
ayting.
2. Mavzu qaysi sohalarda qo‘llaniladi.
Masala: Sinf xonasining perimetri 22 m, yuzasi esa 30 m
2
 bo‘lsa, sinf xonasining 
enini va bo‘yini toping.
Masala bunday yechiladi:
Sinf xonasining eni 
a
 m, bo‘yi  
b 
m
Shartga ko‘ra,







30
22
)
(
в
а
в
а







30
11
в
а
в
а
     
a = 11–b

---

56