Феъл сыз туркуми

4. BIRGALIK NISBATI. 

 

 

Birgalik nisbatida harakat bir necha shaxs (sub'yekt) tomonidan birgalikda 

bajariladi.  O'quvchilar  maktabga  kelishdi.  Bu  gapda  o'quvchilar  ish-harakatni 

birgalikda bajarganligi anglashilyapti. 

---

 

6 

 

Birgalik nisbati quyidagicha yasaladi: 

 

a) unli tovushdan so'ng -sh, undosh tovushdan so'ng -ish qo'shimchasini 

qo'shish bilan: so'zla - sh (di), ishla -sh (di), bor  -ish (di), yoz -ish (di) kabi. 

 

b) - lash (-la]sh) qo'shimchasi birgalik nisbatidagi fe'l yasaydi: bahs -lash 

(di), gap -lash (di) kabi. 

 

Birgalik nisbatidagi fe'llar quyidagi ma'nolarni ifodalaydi: 

 

1. Birgalik nisbati harakatni bajarishda sub'yektlarning faol ishtirok etishini 

ifodalaydi. Ular bir-birlariga ta'sir qilmaydi. Bunday gaplarda sub'yektlar va ayrim 

ega  bilan,  yoki  ko'plik  formadagi  ega  bilan  ifodalanadi.  Masalan:  O'quvchilar 

sayohatga chiqishdi. Nilufar bilan Shoira qorbobo yasashdi. 

 

2.  Harakatni  sub'yektlar  o'zaro  birgalikda  bajarishini  ifodalaydi.  Bunday 

o'zaro  birgalik  ma'nosi  o'zlik  nisbati  ottenkasiga  ham  ega  bo'ladi.  Chunki 

bajaruvchilarning  harakati  o'zaro  bir-birlariga  o'tadi,  ta'sir  qiladi.  Bunda 

sub'yektlar (harakatni bajaruvchilar) tubandagicha ifodalanadi: 

 

a)  ko'plik  formadagi  olmosh  yoki  ot  bilan:  Bugun  yangi  asar  xususida 

bahslashdik. Bu gapning egasi - biz olmoshi bo'lib, u tushib qolgan; 

 

b) miqdor anglatuvchi aniqlovchisi bo'lgan ot ega bilan: ikki do'st o'qishda 

tanishgan edi. 

 

3.  Bir  sub'yektning  boshqa  sub'yekt  ishiga  aralashishi,  yordamlashishi 

ifodalanadi.  Bunda  asosiy  bajaruvchi  (sub'yekt)  vositali  to'ldiruvchi  orqali 

ifodalanib, ikkinchi darajali sub'yekt esa ega orqali ifodalanadi. Masalan: Feruza 

Kamolaga  paxta  terishdi.  Bunda  harakat  asosan,  Kamola  tomonidan  bajarilib 

(Kamolaga-to'ldiruvchi) Feruza unga yordam beradi. 

 

4.  Sub'yektning  ob'yekt  (to'ldiruvchi  ifodalagan  shaxs)  bilan  bir  ishni 

bajarganligi ifodalanadi. Nigora Nargiza bilan uzoq suhbatlashdi. Bunda  asosiy 

bajaruvchi ega. Ikkinchi darajali bajaruvchi esa, vositali to'ldiruvchi bo'lib keladi.