Феъл сыз туркуми

Ol, o'qi, saqla kabilar o'timli fe'llardir. Bor, kel, o'tir, uxla kabilar o'timsiz 

fe'llardir.  

 

Harakatning  tushum  kelishigidagi  ot  bilan  ifodalangan  predmetga 

o'tganligini  (vositasiz  to'ldiruvchiga),  ta'sir  qilishini  bildiradigan  fe'llar  o'timli  fe'l 

deyiladi. Masalan: Erta ko'klamda zovur va ariqlarni tozalab qo'ydik.  

 

Biron  predmetga  bevosita  o'tmaydigan  harakatni  anglatadigan  fe'llar 

o'timsiz  fe'l  deyiladi.  Masalan:  Do'stim  kecha  qishloqqa  ketdi.  Fe'llardagi 

o'timli-o'timsizlik 2 xil ifodalanadi.  

 

1. Leksik - semantik usul masalan: ol, ko'r, kuy, ich, saqla, so'ra, och, 

yech.  

 

Odatda,  quvnamoq,  sevinmoq,  erinmoq,  uxlamoq  kabi  holatni 

anglatadigan  fe'llar,  yugurmoq,  yurmoq,  yetmoq  kabi  harakatni  anglatadigan 

fe'llar o'timsiz bo'ladi.  

 

2.  Morfologik  usul.  O'timli-o'timsizlikning  morfologik  usul  bilan 

ifodalanishida fe'l nisbatini yasaydigan qo'shimchalar xizmat qiladi.  

 

a)  orttirma  nisbat  yasovchi  qo'shimchalar  o'timsiz  fe'lni  o'timli  fe'lga 

aylantiradi: yurgiz, keltir, ishlat, oqiz.  

 

b)  o'zlik  va  majhullik  nisbatidagi  fe'llarni  yasaydigan  qo'shimchalar  esa 

o'timli fe'lni o'timsiz fe'lga aylantiradi: ochil, ko'rin, yechin, saqlan kabi.  

 

Fe'l ko'p ma'noli bo'lganda, u bir ma'nosiga ko'ra o'timli, boshqa ma'nosiga 

ko'ra  o'timsiz  bo'lishi  mumkin.  Masalan:  kitob  o'qiydi  -  o'timli,  maktabda