A k a d e m I ya r. X. Dushanov y. A. Farfiyev

6.2. ichki ishlar organlari faoliyatida ashaddiy va  
g‘arazli mish-mishlar va ularning oldini olish 
 
Mish-mishlar odatda asoslarga ega bo‘lmagan axborotdir. Ularning 
obyektiv mazmuni matbuot, radio, televideniye orqali tarqatiladigan 
axborotga nisbatan nihoyatda kam. Ammo faqat shu asosda ularga 

---

 113 
e’tiborsizlik ko‘rsatish, majoziy qilib aytganda, bola cho‘miltirilgan 
tog‘oradagi suvni bola bilan birga tashlab yuborishni anglatadi. Gap 
shundaki, mish-mishlar mantiqsizligiga qaramay, aholining muayyan 
tabaqalari ongi va xatti-harakatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Ayrim 
hollarda, afsuski, mish-mish gaplar xatti-harakatning rasmiy axborotga 
qaraganda kuchliroq determinanti (omili) bo‘ladi. 
Shu ma’noda, mish-mish psixologik tuzilishga ko‘ra ijtimoiy hodisa 
bo‘lib, o‘tgan asrning 20-yillaridan boshlab maxsus o‘rganilib kelinmoq-
da. Buning sababi o‘sha yillardagi siyosiy-ijtimoiy, iqtisodiy ahvol va 
aholining savodsizligi bo‘lib, bundan ko‘pgina shaxslar g‘arazli niyatlar-
da foydalanishgan. Shu davrda mish-mishlar insonlar hayoti va taqdirida 
katta rol o‘ynagan. 
Ichki ishlar idoralarining mish-mishlarga qiziqishi bejiz emas, 
albatta. Mish-mishlar ko‘pgina holatlarda operativ vaziyatni murak-
kablashtiruvchi juda xavfli omillardan biri bo‘lib xizmat qiladi. Masalan, 
u yoki bu tovar narxining oshirilishi haqidagi mish-mish xaridorlarning 
do‘konlarga ommaviy «oqib borishiga» hamda oson pul topishga 
qiziquvchilar foydalanib qoladigan sun’iy taqchillikning yuzaga kelishiga 
sabab bo‘ladi. 
Odamlar orasida tarqatiladigan xilma-xil mish-mishlarning barchasini 
bir qator asoslarga ko‘ra tasniflash mumkin. 
Aks ettirilayotgan voqea adekvatligiga ko‘ra, mutlaqo ishonchsiz, 
haqiqatga yaqin unsurlari bo‘lgan ishonchsiz, haqiqatga o‘xshash hamda 
haqiqatga o‘xshamaydigan elementlari bo‘lgan ishonchli mish-mishlarga 
ajratiladi. 
Mish-mish tarqatuvchining so‘zlaridan aniqlanadigan pozitsiyalarga 
ko‘ra  quyidagilar ajratiladi: istak mish-mish, bunda xabar amalga 
oshmagan istak tufayli umidsizlik keltirib chiqarish va, binobarin, 
odamlarni tushkunlikka tushirish maqsadiga ega bo‘ladi; qo‘rqituvchi 
mish-mish  – tashvish, qo‘rquv va ishonchsizlik kayfiyati ustunlik qila-
digan odamlar orasida eng samarali tur; tajovuzkor mish-mish, u muayyan 
shaxslar yoki muayyan odamlar guruhlariga nisbatan adovat (nafrat) 
urug‘ini sochadi; ajratuvchi mish-mishlar, bular odamlarning o‘zaro 
munosabatlarida nizo-janjal keltirib chiqaradi, ular o‘rtasida shubha, 
ishonchsizlik kabilarni yuzaga keltirib odatdagi ijtimoiy aloqalarni 
buzadi
1
. 
                                         
1
 Qarang: Социальная  психология:  Краткий  очерк / Под  общ.  ред. 
Г. П. Предвечного и Ю. А. Шерковина. – М., 1995. – С. 168–190.
 

---

 114