T. Vesos “Yetim qolgan opa-uka” (Qushlar) birinchi qism

 
 
 

---

33
Yorgen ishdan kelib hordiq chiqarayotgan oqshomlarda Xege endi ochiqdan 
ochiq uning oldiga kirib ketardi. Bu o'sha muhim voqealar muhokamasidan keyin 
uyda yuz bergan birinchi o'zgarish edi. Mattis opasining xushchaqchaq-
xushnudligini ko'rar, o'zi ham bundan xushchaqchaq-xushnud bo'lishi kerakligini 
tushunsa ham, hech bunday boiolmas, qo'rquv dastidan qutulolmas edi. 
Bir kuni u dadillanib: 
— Endi nima bo'ladi? Shu yerda qolasizlarmi? — deb so'radi. 
— Hali bir qarorga kelmadik, — javob berdi Xege. — Hozircha qanday yashagan 
bo'lsak, hammasi shunday qolaveradi. 
— Bir qarorga kelsanglar, unda nima bo'ladi? 
— Ko'ramiz. Sen faqat bezovta bo'Ima. Nahotki, Xege Mattis qo'rqayotganini 
tushunmasa? 
U ketib qolsa, Mattisning yonida bo'lmasa, Mattis nima qiladi? U Xege bilan 
yonma-yon yashashga o'rganib qolgan. Shundoq qo'l uzatsa bo'ldi — Xege yonida 
bo'ladi. 
— Ko'lga yiqilgan o'sha qush... — Mattis shunday deb gap boshladi-yu, ammo 
davom ettirolmadi. 
— Ovchi o'ldirgan qushmi? Xo'sh-xo'sh? 
— Yo'q-yo'q, shunchaki aytyapman, esingdami, unga o'q tekkandi. 
— Mattis, jonim ukam, ortiq u qushlarni o'ylama, xudo olsin ularni, — dedi Xege 
beparvolik bilan: xuddi «nay-nana-num» deb o'ynab yuboradigandan o'zidayo'q 
xursand edi. Ammo Mattisning ko'zlari uni sergaklantirdi. 
— Seni tushunmayman, — dedi Mattis jiddiy ohangda. 
«Nay-nana-num»ning qorasi o'chganday bo'ldi. 
— Erkaksan-ku, Mattis, erkak bo'lsang-chi, — dedi Xege qat'iyat bilan. — Ozgina 
erkakka o'xshab o'yla-gin. 
— Nimani? — so'radi u diqqat bo'lib. 
— Ozgina boshqalarni ham o'ylagin. Erkaklar boshqalar to'g'risida ham o'ylamasa 
boimaydi. 
— Qanaqa boshqalami? — deb so'radi u ojizona, opasini vahimaga tushirib. 
Xege javob bermadi. 
U tashkachilikka borardi. Endi tezda kimdir meni chaqirib keladi, deb o'ylardi u. 
Biri bo'lmasa, boshqa bir voqea yuz beradi-ku! 
Erkak bo'l, dedi Xege. Ilgari Xege bunday so'zlardan gapirmasdi. 
U qayig'ining teshik-tirqishlarini berkitdi. Har kuni ertalab u latta-putta qidirardi. 
Yangi qayiq endi istiqbolda, shunchalik olis-olisda ediki, sal keyinroq borib, 
umuman ko'rinmay, yo'q bo'lib ketdi. 
Erkak bo'laymi? 
Mattis bu talab ustida esankirab chuqur mulohaza yuritardi. 
Xege baxtiyorlikdan tamoman es-hushini yo'qotdi, nima deyayotganini o'zi 
ham bilmaydi — hamma balo shunda bo'lishi kerak. 
Mattis endi qayig'ini suvga itarmoqchi bo'lib turgandi, birdan yiroqlarda ustma-ust 
qaldiroq gumburlab qo'ydi. 
Jala. 

---

Tog'lar ortidan qora bulutlar ko'tarildi. Va shu ondayoq momaqaldiroq 
gumburladi. 
Nima ham qildim, qaytishdan boshqa ilojim yo'q, o'yladi Mattis. Jalada 
tashkachilik qilish shart emas, ha, shukurlar bo'lsinki, bunday qilishim shart emas. 
U kuchli shamol ko'tarilish ehtimolini hisobga olib, qayig'ini yana bitta arqon bilan 
mahkam bog'ladi va eshkaklarni yashirdi-da, boshqa hech nimani o'ylamay, 
o'zining odatdagi boshpanasiga yugurdi. Bamisoli yog'ajak jala uni hamma 
majburiyatlardan ozod qilgandek edi. Uyga ko'tarilayotganda Xegening «erkak 
bo'l!» degan so'zi birdan yodiga tushib xayolidan ketmay qoldi. U to'xtadi va bir 
necha marta shu so'zni takrorladi. 
Mattis uzoqdan Yorgenning uyga kirib ketganini ko'rdi. O'rmondan 
shikastlanib kelganmikin? Yo'q, unaqaga o'xshamaydi. Ko'rinib turibdi, u butunlay 
o'rmonga bormagan, butun bu vaqt davomida Xege bilan uyda birga bo'lgan. 
Ularni tushunib bo'lmaydi, o'yladi Mattis, Yorgen o'tin kesmay qo'ydi, Xege 
to'qishini to'xtatdi. Tez orada biznikida faqat men ishlayman, shekilli. 
Momaqaldiroq kuchliroq qaldiradi. Mattis odimini tezlatdi. Balki uyga kirib, 
Xege va Yorgen bilan birga momaqaldiroq o'tib ketishini kutgani ruzukdir? Shu 
bahonada bir erkakligini ham ko'rsatib qo'yar? 
Yo'q, dahshat bu, ro'yirost iqror bo'ldi Mattis va to'ppa-to'g'ri o'zining sinashta 
boshpanasiga ketdi. Bugun, balki, momaqaldiroq avvalgisdan kuchsizroqdir, ammo 
qo'rquv Mattisni o'z iskanjasiga olgan edi. U yugurib borib xalajoyga kirib oldi-da, 
eshigini mahkam bckitdi va barmoqlarini quloqlariga tiqdi. 
Harholda momaqaldiroq kuchlikkina edi. Mana devor ortidan qabih 
momaqaldiroqning past qaldir-quldiri eshitildi, keyin u chinakamiga gulduradi. 
Mattis g'ujanak bo'lib oldi. Endi u erkak bo'lish to'g'risida ortiq o'ylamas edi. 
Voqea o'ta jiddiy tus olgan edi. 
Ammo bu safar bu yerda xavfdan qutulishning iloji yo'qqa o'xshardi.
Momaqaldiroq gumburlari ham, quloqqa tiqilgan barmoqlar ham Mattisni
birdan shovqinlagan Yorgenning ovozidan qutqarolmadi. 
— Mattis! Bu yoqqa chiq! — buyurdi Yorgen. Chiqib bo'larkanmi? Esi joyidami? 
— o'yladi 
Mattis, lekin joyidan qimir etmadi, eshik ilgagi ilingan-ilinmaganiga qarab qo'ydi, 
xolos. 
— Bu yoqqa chiq, Mattis! — deb buyurardi eshik ortidan. 
Mattis yaqinginada o'zi ham Yorgenga «chordoqdan tush!» deb buyurganini birrov 
yodga oldi. 
Yorgen eshik ortidan qichqirdi: 
— Yaxshilikcha chiqasanmi yo sudrab olib chiqay-mi?! Senga aytyapman, chiq bu 
yoqqa! 
Bu nimasi? Mattis Yorgendan qo'rqmasdi-ku. Ubo'lsa, sudrab chiqaman, deyapti-
ya! 
— 
bu 
so'zlardanso'ng 
xalajoyda 
qolishning 
iloji 
yo'q 
edi. 
Tashqaridamomaqaldiroq gumburlashda davom etayotgan, Mattisqo'rqqanidan
rangi oqarib, oyoqlari paxtadaybo'shashib ketgan bo'lsa-da, eshikni ochib, 
tashqarichiqishga qaror qildi — aks holda u o'zini shunchaki lavang-lapashang 

---

holda ko'rsatgan bo'lardi. Aslida u qo'rqqanidan emas, Yorgen chaqirayotgani
uchun o'zini tashqari chiqishga majbur etayotgan edi. 
— Chiqyapman! — deb qichqirdi u ham eshik ortidan. 
Ilmoqni tushirib, eshikni ochdi, aynan shu onda chaqmoq chaqib, ko'zlarini 
qamashtirdi va butun vujudini teshib o'tganday bo'ldi, ammo u bari bir ostonadan 
o't ustiga hatladi. Keyin ustiga momaqaldiroq quladi. Hali jala boshlanmagan edi. 
Mattis o'zining qayerdaligini idrok etolmas, ammo Yorgen shundoq qarshisida 
turardi. Mattisning qamashgan ko'zlari deyarli hech nimani ko'rmasdi. Yorgen 
tumanda tunaganga o'xshardi, hov narida eshik oldida turgan Xegeni ham tanidi. If 
Yorgenga, qo'li bilan, Mattisni o'z holiga qo'y, degandek imo qildi. 
— Xo'sh, nima deysan, mana men shu yerdaman! — deb to'ng'illadi Mattis va 
oldinga bir odim tashladi. Oyog'i o'zinikiga o'xshamasdi. U Yorgenning ustiga 
bostirib bordi. Yorgen hatto tislanishga majbur bo'ldi. Yana chaqmoq yarq etdi. 
— Menda nima ishing bor, Yorgen! 
Endi Yorgen indamay kutib turar, qo'zg'olmas edi. 
Mattis chaqmoqni va momaqaldiroq gumburlarini pisand qilmay, yana 
oldinga bir qadam tashladi — u qop kabi qulamadi, barmoqlarini quloqlariga 
tiqmadi, ko'zlarini katta-katta ochgancha, to'ppa-to'g'ri o'zidan nimadir istayotgan 
Yorgenga qarab bostirib borardi. Qo'rqmayotganini bir ko'rib qo'ysin. 
Mattis juda yaqiniga keldi. Yorgen uni joyidan qo'zg'olmay kutib oldi. 
— Yaxshi, — dedi Yorgen. Boshqa hech nima demadi. 
Ammo Mattis bu so'z tagdor qilib, hurmat bilan aytilganini his qildi. 
U titrardi, shunday bo'lsa-da, oyoqlari zil-zambil gavdasini nochor-beixtiyor 
ko'tarib turardi. U Yorgenga bir qarab qo'ydi: unga ixlosi ortdimi yo undan 
qo'rqyaptimi buni o'zi ham bilmasdi. 
— Xo'sh? — hayajonlanib so'radi u. — Ayt, mendan nima istaysan? 
— Yur, biz bilan birga o'tir, boshqa hech nima kerak emas, —javob berdi Yorgen. 
— Menimcha, bu joy senday ajoyib insonga noloyiq. 
Mattisning g'azabi qaynadi, ammo bunday ob-havoda o'zini ko'rsatib 
qo'yishning mavridi emasdi. Yorgenning ketidan sudralib ketdi. Yuragi quturib, 
gurs-gurs urardi. Momaqaldiroq asta-asta pasaydi. Eng dahshatlisi ortda qoldi. 
Xege o'sha-o'sha ochiq eshik tagida edi. U Mattis uchun zarracha ham qo'rqmagani 
ko'rinib turardi. 
— Bizga yo'l ber, — dedi unga Yorgen. — Qara, bizga xalaqit beryapsan, axir! 
Xege nima deyishini bilmay, «xo'p-xo'p»lab yo'l berdi. Mana, ular uchovlari uyga 
kirishdi. Mattis nochorbir ahvolda kuchli va aqlli odamlar — Xege bilan Yorgenga 
jovdirab qarardi. Ammo, har neki bo'lsa-da, ular bilan birga o'tirolmas, hecham 
o'tirolmas — bu sinovlardan so'ng uni ojizlik o'rab-chirmab tashlaganday edi. 
Momaqaldiroq gumburlari pasayib borarkan, u o'rnidan turib, o'z divaniga borib 
yotdi. Tinkasi qurib ko'zlarini yumdi, u endi olis-olislarda edi.