I. U. Raxmonov, K. M. Reymov, N. N. Niyozov

8.5. Gaz sarfini hisobga olish
Gaz x o ‘jaligi korxonalarida, gaz sarfini hisobga olish, har 
b ir korxonada tashkil etilgan va korxona rahbariga bevosita 
bo‘ysunadigan, gaz sarfini hisobga olish va gaz ta ’minoti rejimlari 
xizmati zim m asiga yuklatiladi, korxonalarning ishlab chiqarish 
bo‘linmalarida esa ayrim gaz ta’minoti va gaz sarfini hisobga olish 
guruhi zimmasiga yuklatilgan.
Sanoat, qishloq x o 'ja lik korxonalariga, ishlab chiqarish va 
ishlab chiqarmaslik harakatidagi aholiga maishiy xizmat ko‘rsatish 
korxonalarga va yakka tartibdagi ishbilarm onlarga tabiiy gaz 
yetkazib berish shartnoma asosida gaz taqsimlash stansiyalari (GTS) 
orqali magistral gaz o ‘tkazishlar bo'yicha amalga oshiriladi. Yetkazib 
beriladigan gazning miqdori gaz x o ‘jaliklari korxonalarining GTS 
larida yoki bosh(oraliq) gaz taqsimlash punktlari (BGP)da o ‘matilgan 
gaz sarfini hisobga olish asboblarining k o ‘rsatgichiga asoslangan, 
ikki tomonlama aktlar asosida q o ‘shimcha koeffitsiyentlar kiritib 
aniqlanadi.
K alendar oy uchun iste’m olchilarga yetkazib berilgan (sarf 
etilgan) gazning m iqdori, iste’m olchida o ‘rnatilgan gaz sarfini 
hisobga oluvchi asboblar ko‘rsatkichlari b o ‘yicha ikki tomonlama 
akt asosida, mos tuzatish koeffitsentlarini kiritib aniqlanadi.
Gaz, harorat, bosim sarfini hisobga olish asboblari y o ‘qligida 
yoki ular nosozligida hamda quyidagi holatlarda:
-
asboblar yozuvi va ko‘rsatkichlari haqiqiy bo'lm aganda;
-
gaz sarfi to ‘g ‘risidagi m a’lum otlar o ‘z vaqtida k o ‘rsatil- 
maganda (kartogrammalar, hisoblagichlaming ko‘rsatkichlari);
133

---

-
plomba yo‘qligida;
-
baypas gaz o ‘tkazgichi orqali gazdan foydalanilganda.
B erilgan (sarf etilgan) gaz m iqdori plom balangan gazdan
foydalanuvchi qurilmalarning pasportidagi ish unumdorligi bo‘yicha 
aniqlanadi va gaz sarfini hisobga olish asboblarini nosozlik (yo‘qlik) 
vaqtidagi ish soatlari miqdori ushbu asboblar soz vaqtidagi sarf kabi 
qo‘shimcha tuzatishlar kiritib aniqlanadi.
Baypas gaz o ‘tkazgiehi b o ‘yicha gaz berish faqat gaz beruv- 
chining ruxsati bilan am alga oshirilishi mumkin. Gaz gorelkalari 
tizim ini plom balash ikki tom onlam a dalolatnom a bilan am alga 
oshiriladi. Ovqat tayyorlash, issiq suv ta ’minoti, isitish va yem 
tayyorlash uchun ishlatiladigan tabiiy gaz m iqdori quyidagicha 
aniqlanadi:
- hisoblagichlar bilan jihozlangan uylarda (xonalarda) - hisob­
lagichlar ko‘rsatishi bo‘yicha;
- hisoblagichlar bilan jihozlanm agan uylarda (xonalarda), 
o ‘rnatilgan tartibda tasdiqlangan normalar bo‘yicha.
Gaz miqdorini hisobga olish hisoblagichlar orqali am alga 
oshiriladi. Ular aniq vaqt oralig‘ida (soat, kecha-kunduz va h.k.) 
quvur o ‘tkazgich b o ‘yicha oqayotgan gazning jam i hajm ini 
o ‘lchashga m oijallangan.
G az o ‘lchagichlar, rotatsion va turbinali turga b o ‘linadi. 
Rotatsionlari ishchi holatda o ‘tayotgan gazning hajmi miqdorini 
hisobga oladi. Turbina gaz o ‘tkazgichlar o ‘lchash tugunlari uchun 
gazning ishchi bosimi, uning maksimal va minimal sarfi, shartli о ‘tish 
diametri bo‘yicha aniq tanlangan bo‘lishi kerak. Uylaming markaziy 
suv ta’minotidan issiqlik tarmoqlarini ta ’mirlash vaqtida25 va undan 
ko‘p kun o ‘chirilgan davrda gazning sarf normasi sifatida markaziy 
issiq suv ta’minotiga uy va xonadonlarga o ‘rnatilgan normalar qabul 
qilinadi.
134

---