Унсурулмаолий кайковус қ Қ О

| 5
Kitobxon.Com

---

буснома» 
ҳамиша 
шарқшунос 
олимларнинг 
диққат 
марказида бўлиб келди. 
«Қобуснома»нинг автори Унсурулмаолий Қайковус 
Каспий денгизининг жанубий қирғоғида яшаган Гилон 
қабиласидандир. У 412 ҳижрий, 1021—1022 мелодий 
йилида майда феодал оиласида туғилди ва «Қобусно- 
ма»ни 475 ҳижрий, 1082—1083 мелодий йилида яратди. 
Бу ҳақда Кайковус ўз асарида: «Сана 475 да бошла- 
дим»
1
—деб маълумот беради. Бу даврда Кайковус 63 
ёшда бўлиб, анчагина кексайиб қолган эди, у ўғлига: 
«Писарам, ман пир шудам»—деб ўзининг қариганли- 
гидан маълумот беради ва ўз асари «Қобуснома»ни 
ўғлига бағишлайди . 
IX—X аср ўрталарига қадар тараққий этган Сомо- 
нийлар давлати X аср охири ва XI аср бошларида қат- 
тиқ таназзулга учрайди, ўзаро низолар кучаяди, экс- 
плуатация 
зўраяди, 
халқ 
қўзғолонлари 
кескин 
тус 
олади. Сомонийларнинг ҳарбий кучлари меҳнаткашлар- 
дан ва қул туркий қабилалардан тузилган эди, ҳарбий 
амалдорлар ҳам туркий қабилалардан иборат эди. Со- 
моний давлатининг тушкунлигидан фойдаланиб, туркий 
қабилалар 
уларнинг 
ҳукмронлигини 
заифлаштиради- 
лар. Қорахонийлар династияси эса Фарғонадан_Хитой- 
га қадар тарқалган туркий қабилаларни бирлаштириб, 
Сомонийларга қарши кескин кураш очди ва 899 йилда 
Сомонийлар династиясини емириб ташлади. Сомоний 
давлатининг жанубий чегараси султон Маҳмуд_ Ғазна- 
вий қўлига ўтди. Мяҳмуд турк қулляридан бирининг 
ўғли бўлиб, унинг отаси Ғазна ҳокими эди ва Сомо- 
нийларга қарам эди. Отаси вафот этгандан сўнг, Маҳ- 
муд Сомонийларнинг тушкунлигидан фойдаланиб, мус- 
тақил ҳукумат тузади ва Хуросонни ўзига қарам қилиб 
олади. Султон Маҳмуд Ғазна шаҳрига катта эътибор 
беради ва халқ кучи билан обод қилади. Ниҳоят, Ғазна 
Шарқда катта аҳамиятга эга бўлган шаҳарга айла- 
нади. 
Султон Маҳмуд Ғазнавий ғоят золим подшоҳлар- 
дан эди. У шиаларни ва ислом динини қабул қилмаган 
ҳиндларни қаттиқ жазолайди, кишиларни эркин фикр- 
лашга асло йўл қўймайди. Шундай қилиб, Сомонийлар 
_____________________________ 
1
 
Мавъизатномаи 
Кайковус.